achchighlinishmaq: Gerginlik; aralarının açık olması.
achchiqliq: bk. achchighliq.
achilanmaq: Dallanmak, çatallanmak.
achilimaq: Dallandırmak, çatallaştırmak.
achköz: Aç gözlü.
achközlük: Aç gözlülük. Achközlük qilmaq – Aç gözlülük etmek.
achqi: bk. achquch.
achqu: bk. achquch.
achquch: Anahtar.
achliq: Açlık.
achmaq: Açmak. Échip bermek – Açıvermek. Échip tashlimaq – Açıvermek. Pal achmaq – Fal açmak. Söz achmaq – Söz açmak, söylemek. Su achmaq – Su açmak; sulamak. Qan achmaq – Maden kuyusu açmak. Échip éytmaq – Açık söylemek. Sawat achmaq – Okuma yazma öğrenmek.
achsériq: Açık sarı, sarımsı.
achti: Açtı. Köngül achti – Neşelendi, keyiflendi, eğlendi. Uning közini ach! – Onu uyar! Onun gözünü aç! Uyqungni ach! – Uykunu aç; uyan! Qorsaghim achti – Karnım açti.
ada: Yerine getirmek; gerçekleştirmek; bitirmek. Ada qilmaq – Yerine getirmek; becermek. Ada bolmaq – Gerçekleşmek. Su ada boldi – Suyu çekildi; soğuldu.
adak: Son. Adighida – Sonunda. Adighighiche – Sonuna kadar.
addiy: a. Sade, basit, her zamanki gibi. Addiy köpchülük – Basit çoğunluk, avam.
adem: a. Adam, insan, kişi. Adem qilmaq – Büyütmek; eğitmek. Adem bolmaq – Büyümek; ergin hale gelmek. Ademdek – İnsan gibi. Adem éytqusiz – Olağanüstü, son derece, fevkalâde.
ademchilik: a.u. İnsanlık, kişilik.
ademgerchilik: İnsanlık; insanlık sevgisi, kişilik. Ademgerchiligi bar – Kişilikli; kişiliği var. Ademgerchilik qilmaq – İnsanlık sevgisi göstermek.
ademxor: a.f. Kan içici, vahşî.
ademxorluq: a.f.u. Kan içicilik, vahşilik, vahşet.
ademsitmaq: İnsan saymak. Uni néme munchiliq ademsitisen! – Onu neden bu kadar yüceltiyorsun (şımartıyorsun)?!
ademsuman: İnsansı, insana benzer. Ademsuman maymun – İnsansı maymun.
ademzat: a.f. İnsanlık, insanoğlu.
adet: a. Adet, anane, töre, gelenek. Kona adet – Eski âdet. Adetke qarshi – âdete aykırı. Adette – Genel olarak; her zamanki gibi. Adettin tashqiri – Olağanüstü, anormal. Adettikiche – Normal. Adet bolup ketken – Alışkanlık haline gelmiş. Adettiki boyucha – Normal halde. Adette – Normal halde. Adettiki – Her zamanki gibi.
axir: a. Ahır, son, nihayet. Axiri kelgusi sanda – Sonu gelecek sayıda. Axirighiche – Sonuna kadar. Axirigha yetküzmek – Sona erdirmek. Axirini bersun – Sonu hayırlı olsun. Eng axirda – En sonunda. Axir zaman – Kıyamet. Axir zaman peyghembiri – Ahır zaman peygamberi.
axmaq: a. Ahmak, budala. Axmaq bolmaq – Ahmak olmak. Axmaq qilmaq – Ahmak etmek. Axmaqqa chiqarmaq – Ahmak saymak. U axmaq emes – O ahmak değil.
axmaqliq: a.u. Ahmaklık.
axta: f. Enemek, iğdiş etmek. Axta at – İğdiş edilen at. Axta qilmaq – İğdiş etmek, enemek. Axta qilish — bk. axta qilmaq.
axtam: Sürülüp dinlendirilen toprak.
axtarma: Sürülüp dinlendiren toprak; bk. axtam.
axtarmaq: Aramak, arama.
axtash: Albatır, kaymak taşı.
axtikan: Ardıç.
axtikanliq: Ardıçlık, ardıçlı yer.
axtilash: bk. axtilimaq.
axtilimaq: Enemek, iğdiş etmek.
axturulmaq: Aranılmak.
axturush: Arama. Jinayi axturush – Suç aranması. Axturush bölümü – Arama bölümü. Uzun axturushlar nétijiside tömür qani tépildi – Uzun aramalar neticesinde demir madeni bulundu.
axun: f. 1. Manevî sima, din adamı, molla; 2. Bey yerine bazı erkek adlarına eklenir. Semetaxun, Memetaxun gibi.
axur: f. Yemlik, ahır yemliği.
aile: a. Aile. Aile ayali – Ev kadını.
aile-tawabi: Ev halkı, çoluk çocuk.
ailewiy: a. Aileye ait. Ailewiy turmush – Aile hayatı.
ajayip: a. Acayip, garip, tuhaf, şaşılacak. Ajayip yaxshi – Şaşılacak kadar iyi.
ajayipxana: Müze, hayvanat bahçesi.
ajire: a. ağ. bk. ijare.
ajiz: a. Güçsüz, zayıf, dayanıksız, yardımcısız. Ajiz bolmaq – Zayıf olmak; yardımcısız kalmak. Ajizmen – Zayıfım; güçsüzüm. Ajiz qilmaq – Zayıf düşürmek; güçsüzleştirmek.
ajizane: a. Garip halde; hafifçe; gevşekçe.
ajizlatmaq: a.u. Zayıflatmak; güçsüzleştirmek.
ajizlik: a.u. Zayıflık; güçsüzlük.
ajralghu: Ayrılık.
ajralghusiz: Ayrılmaz.
ajralmaq: Ayrılmak, açılmak, çatlamak.
ajralmas: Ayrılmaz. Ajralmas dostlar – Ayrılmaz dostlar.
ajrashmaq: (ajrimaq'tan) Ayrılmak; boşanmak; veda etmek.
ajratmaq: (ajrimaq'tan) Ayırmak, elden çıkarmak, boşamak. Sharait kona dostlarni Bir-biridin ajiritip qoydi – Şartlar eski dostları birbirinden ayırdı. Öz öyimdin jay ajritip berdim – Kendi evimden yer ayırıp verdim. Pul ajritip qoydum – Para ayırdım.
Aklar: Aklar; komünist aleyhtarı Ak Ordu yandaşları.
akop: r. Siper.
aktif: r. bk. aktip.
aktip: Aktif, faal. Aktip sürette – Aktif halde.
aktipchanliq: r.u. Aktiflik, faal olma durumu.
aktiw: bk. aktip.
aktiwlashmaq: r.u. Faalleşmek.
aktiwliq: r.u. Aktiflik, faal olma durumu. Aktiwlik körsetmek – Aktiflik göstermek.
akushérka: r. Ebe.
aq: Ak, beyaz. Aq béliq – Ak balık. Aq chachliq – Ak saçlı. Aq dilliq veya aq yürek – Temiz yürekli. Aq nanchi – Çalışmadan geçinen kimse. Aq chige – Ak kendir. Aq qushqach – Beyaz serçe. Aq qunaq – Beyaz mısır. Tuxumning éqi – Yumurtanın akı. Közümge aq tüshti – Gözüme ak düştü. Aqqa chiqarmaq – Haklı çıkarmak; temize çıkarmak. Aq süngek – Soylu, asilzade. Aq aydung kéche – Beyaz aydın gece. Aq sériq – Beyaz sarı. Aq yer – İşlenmemiş tarla. Aq yol – Ak yol. Aq yol tilimek – Hayırlı yol dilemek. Aq yol bolsun – Hayırlı yolculuk olsun. Közimning aq-qarisi – Gözbebeğim. Aq-qarini ajratmaq – Ak ile karayı fark etmek. Aq-karini tunughan – Doğru ve yanlışı fark eden (ayıran). Aq qalghan yerler – Sürülmemiş topraklar.
aqar: Akar. Aqar su – Akar su.
aqartmaq: Badana yapmak; 2. Kültür ve bilgi sahibi yapmak.
aqaymaq: Gözünü dikmek.
aqboz: Gri, kül rengi, boz.
aqbur: Tebeşir.
aqche: Beyazımsı. Aqche yüzlük qiz – Beyaz yüzlü kız.
ala: Alaca, bulacalı, aynı renkten olmayan. Ala qarchigha – Aladoğan. Ala qargha – Alakarga. Ala at – Ala at. Ala ayaq at – Ala ayak at. Haywanning alisi téshida, ademning alisi ichide – Hayvanın alası dışında, insanın alası içinde.
alapachaq: Alaca bacak, benekli ayak (hay vanlar için).
alape: u.f. Kuş.
alaputa: Kara pazı, kazayağı.
alaymaq: Sert bakmak.
alayten: a. Özel olarak, ayrıca.
alaytenlik: a.u. Ayrıcalık.
alaytmaq: (alaymaq'tan) Sert bakmak. Közüngni alaytma – Sert bakma.
Alban: Arnavut. Alban ayili – Arnavut kadını. Alban xelqi – Arnavut halkı.
Albaniyeliq: Amavutluklu, Arnavut.
albom: r. Albüm.
alcha: Vişne.
alchanglimaq: Aksamak, topallamak.
alchi: Aşığın dört tarafından biri. Aşık utuş oyununda, aşığın "alçi" tarafı utuş simgesi sayılır. Uning oshuqi alchi kéliwatidu – Onun aşığı "alçi" olmakta (onun işleri iyiye gidiyor).
alchizar: Vişnelik.
alchizarliq: Vişne bahçesi.
ald: Ön, ön kısım. Ishik aldi – Kapı önü. Öy aldi – Ev önü. Aldimda – Önümde. Aldimgha – Önüme. Aldimizdiki küzde – Önümüzdeki güzde. Aldini-ala – Önceden. Aldi bilen – Önceden. Eng aldi bilen – En önceden, en önce.
aldaqchi: Aldatıcı.
aldaqchiliq: Aldatıcılık.
aldamchi: Aldatıcı.
aldamchiliq: Aldatıcılık.
aldanmaq: Aldanmak.
aldash: bk. aldimaq.
aldi: Önü.
aldi-berdi: Alış veriş. Uning bilen biz aldi-berdini keskenmiz – Onun ile biz alış verişi kesmişdik.
aldi-qachti: Aldi-qachti xewer – Doğru olmayan haber.
aldi-satti: Alış satış; alış veriş, ticari işler. Aldi-sattisi yoq sheher – Ticari işleri olmayan şehir.
aldida: Önünde. Köz aldimda – Göz önümde. Aldida éytmaq – Önünde söylemek.
aldidin: Önünden. Uning aldidin öttim – Onun önünden geçtim; ondan izin aldım. Uning aldidin ötüsh kérek – Ondan izin istemek lazım. Aldidin ötmek – İzin istemek; ricada bulunmak. Ata-anamning aldidin ötsingiz obdan bolur – Ata anamdan ricada bulunsanız iyi olur. U aldimdin chiqti – O önüme çıktı.
aldigha: Önüne. Uning aldigha bérip kel – Onun önüne gidip gel. Hökümet aldiga qoymaq – Hükümet önüne koymak. Aldigha qarap – Önüne bakarak. U aldigha qarap jönewedi – O önüne bakarak gideverdi. Öz aldigha – Kendi başına. Öz aldimgha ishleymen – Kendi başıma çalışacağım; yalnız çalışacağım.
aldin: Önceden, ilk olarak, önce. Aldin sen barghin – Önce sen git. Aldin ala – Önceden. Aldin éytmaq – Önceden söylemek. Aldin bolmaq – Öncü olmak. Aldin sezmek – Önceden duymak. Aldin körüsh – Önceden görmek. Aldin hazirlap qoymaq – Önceden hazırlamak.
aldin-ala: Önceden.
aldin-keyin: İleri geri.
aldinarliq: Aldatılacak derecede.
aldingha: Önüne. Aldingha chiqmaq – Önüne çıkmak.
aldinqi: Önceki, ön sıradaki, önündeki. Aldinqi öy – Girişteki oda (ev). Aldinqi sép – Ön cephe, savaş cephesi. Aldinqi yilgha qarighanda – Önceki yıla nazaran. Buni biz aldinqi derste körümiz – Bunu biz önümüzdeki derste göreceğiz.
aldiraqsan: (aldirimaq'tan) Aceleci.
aldiraqsanliq: Acelecilik. Aldiraqsanliq keypiyetliri – Acelecilik halleri. Aldirighan qalar, burighan alar – Acele eden kalar, nasibi olan alar.
aldirap-tinép: Acele olarak; şaşkın bir halde.
aldirashliq: Acelecilik. Aldirashliq bilen – Acelece; acele ile.
aldiratmaq: Acele ettirmek.
aldirimaq: Acele etmek.
aldirimay: Acele etmeden.
aldurmaq: (almaq'tan) Aldırmak. Sirimni aldurup qoydum – Sırrımın gizliliği kayboldu; sırrımı çaldırdım. Aghzidin aldurghan böridék – Ağzından yakalanmış kurt gibi.
aldyapquch: Önlük, göğüslük, peştamal.
alem: a. Alem, dünya, cihan. Alem kéngligi – âlem genişliği.
alghuch: İyi tutan; iyi yakalayabilen; kuvvetli; keskin hafıza; sebatlı. Alghuch lachin – Kuvvetli şahin; iyi şahin.
alghur: bk. alghuch.
alghurluq: Keskin zekâlılık; kuvvetlilik; hafıza kuvvetinin yüksekliği.
alxasil: a. Velhasıl, sonuç.
alicha: Kilim.
aligeden: Aptal, ahmak.
aligedenlik: Aptallık, ahmaklık.
alighan: İyi tutan, kuvvetli. Alighan bürküt – Kuvvetli kartal; iyi kartal.
alighay: Şaşı. Alighay qarimaq – Şaşı bakmak.
alighayliq: Şaşılık.
alijanap: a. Âlicenap. Alijanap irq – Üstün ırk.
alijanapliq: a.u. Âlicanaplık.
aliqan: El ayası, avuç. Qur aliqan kelmek – Avucu boş gelmek. Qoyghan qedemliring aliqan üstige – Başımın üstünde yerin var. Aliqangha sélip kötermek – Şımartmak; gereğinden fazla değer vermek. Aliqinim – Avucum.
aliqandek: Avuç içi kadar; fazla küçük; dar. Aliqandek yérim bar – Avuç içi kadar yerim var.
alilanmaq: Hor görülmek; küçük düşürülmek.
alilik: a.u. Yücelik, büyüklük.
aliliq: Karışık renkler halitesi; beneklilik.
alilimaq: Hor görmek; küçük düşürmek.
alim: a. Âlim, bilgin.
aliman: Kalabalık, sürü. 2. Çapul, yağma, soygun.
alime: a. Kadın bilgin.
alimlik: a.u. Âlimlik, bilginlik.
alipte: Şık. Alipte kiyinmek – Şık giyinmek.
alis: Uzak. Alis yerde – Uzak yerde.
alista: Uzakta. U alistan keldi – O uzaktan geldi.
alishi: Alacağı. Uningda méning alishim bar – Onda benim alacağım var.
aliy: a. Yüksek, yüce. Aliy mektep – Yüksek okul, üniversite.
alliqanche: Birçok. Alliqanchidin biri – Çoklardan biri.
alliqanchigha: Birçok paraya; pahalıya. Alliqanchigha aldim – Birçok paraya aldım.
alliqandaq: Nasıldır. U alliqandaq yerge ketti – O nasıldır bir yere gitti.
alliqayaqqa: Nereye. Alliqayaqqa ketti – Nereye gitti.
alliqayaqta: Nerededir.
alliqaydin: Neredendir. Alliqaydin kelduq – Çok uzaklardan geldik.
alliqaysi: Hangisidir. Alliqaysi zamanlardin béri – Uzak zamanlardan beri; Bilinmeyen zamanlardan beri.
alliqeyerde: Nerelerdedir. U alliqeyerde yürgendur – O nerelerde geziyor kim bilsin.
alliqeyerdin: Neredendir.
alliqeyerge: Nereyedir.
allinechche: Birçok. Allinechche yillar ötüp ketti – Birçok yıllar geçti gitti.
allinede: Nerededir.
allinedin: Neredendir.
allinege: Nereyedir.
allinerse: Nedir; bir şeyler.
allinéchük: Nasıldır.
allinime: Nedir; bir şeyler. Allinimiler dep turuptu – Bir şeyler söylüyordu.
allinimige: Niye; kim bilir niçin.
alma: Elma. Alma derexti – Elma ağacı. Almisi – Elması.
almaq: Almak. Élip barmaq – Götürmek. Élip kelmek – Getirmek. Élip ketmek – Götürmek. Élip chiqmaq – Getirmek. Élip yürmek – Beraberinde götürmek. Öch almaq – Öç almak. Bet almaq – Yüzünü doğrulamak. Tüs almaq – Belirti. Til almaq – Söze uymak; emre boyun eğmek. Xotun almaq – Evlenmek. Boyungha almaq – Yüklenmek; itiraf etmek. Közni almay qarimaq – Gözü kırpmadan bakmak. Qarshi almaq – Karşılamak. Uning könglini élip keldim – Onun gönlünü aldım. Könglümni chirayliq qiz aldi – Gönlümü bir güzel kıza kaptırdım.
altun: Altın. Aq altun – Ak altın, plâtin. Altun xénim – Eski bir Kâşgar türküsünün adı. Altun qéziq – Kutup yıldızı. Altun renglik – Altın renkli, altın yaldız.
altundek: Altın gibi.
altunlatmaq: Altınlatmak; altın yaldız kaplatmak.
altunluq: Altınlı yer; altınlık. Altun qum – Altın kum.
alwan-alwan: a. Çeşit çeşit; türlü türlü; ayrı ayrı; değişik. Alwan-alwan taam – Türlü türlü yemek.
alwang: Vergi.
alwang-yasaq: Haraç; para cezası, vergi.
alwangchi: Vergi memuru; vergi toplayan kimse.
alwasti: Kötü ruh.
alürük: Ham erik; olgunlaşmamış erik.
alyapquch: Göğüslük, önlük, peştamal.
alyumin: Alümin.
amal: a. Çare, usul, tedbir, metot. Amal tapmaq – Çare bulmak. Amal yoq – Çare yok. Amal yoqluqtin – Çare yokluğundan. Amal qanche – Ne çare. Amal barmu? – Çare var mı? Amili – Çaresi.
amalsiz: Çaresiz.
amalsizliq: Çaresizlik.
amalsizliqtin: Çaresizlikten.
aman: a. Esen, sağlam, sıhhatli. Amanmu? – Esen mi? Aman bolung – Esenlikte kalın. Aman qoymaq – Sağ koymak. Aman qalmaq – Esen kalmak. Bi aman – Sıhhatsiz, sağlıksız.
aman-ésen: a.u. Esenlik, sağ salim. Aman-ésen bolung – Esen olun.
ani: Hakaret etme; gönlünü kırma; incitme; dokunma.
ankéta: r. Anket.
anonim: r. Anonim.
ant: a. Ant, yemin. Ant ichmek – Ant içmek, yemin etmek. Ant su ichmek – Ant içmek. U antigha yetmidi – O sözünde durmadı. Ant urghan – Allah çarpmış, çarpılmış.
anténna: r. Anten.
antxor: a.f. Yerli yersiz ant içen.
anti: r. And, aksi, karşı. Antimatériyalistik – Antimateryalist.
antlashmaq: Ant içmek (karşılıklı olarak).
antonim: r. Karşıt anlamlı; ters anlamlı.
apa: Anne. Chong apa – Hala, teyze. Kichik apa – Hala, teyze.
apa-singil: Kız kardeşler.
apaq-chapaq: Aşırı yakın muamele; senli benli; teklifsiz tekellüfsüz.
aparmaq: (élip barmaq) Götürmek. Apirip bermek – Götürüp teslim etmek. Pulni apirip berdim – Parayı teslim ettim. Apirip kelmek – Götürmek ve beraber dönmek. Iningni baqqa apirip kel – Küçük kardeşini bahçeye götür. Bu yol sheherge apiridu – Bu yol şehire ulaştırır.
apchiqmaq: (élip chiqmaq) Dışarıya götürmek. Mana bu nersilerning hemmisini achiq – İşte bu nesnelerin hepsini dışarıya götür. U méni taghning töpüsige apchiqti – O beni dağın tepesine götürdü.
apixan: Yulaf.
apijan: Anneciğim.
apijénim: bk. apijan.
apiliq: Annelik. Apiliq qilmaq – Annelik etmek.
apirin: f. Aferin.
apiti: Afeti.
apiyet: a. Afiyet, selâmettik, esenlik.
apkesh: bk. epkesh; Saka, sucu.
apqachmaq: (élip qachmaq) Alıp kaçmak.
apqalmaq: (élip qalmaq) Alıp kalmak.
apqéchish: bk. apqachmaq.
apqélish: bk. apqalmaq.
apquja: Pelin, harmani.
apqur: f. Apkur chini – Büyük kâse. Uning sewir apquri tolup ashqan – Onun sabır bardağı dolup taşmış.
apqut: bk. pashna; Ökçe.
appaq: Bembeyaz, apak. Appaq saqalliq – Bembeyaz sakallı. Appaq béshing bilen uyalmaysenmu? – Bembeyaz saçın ile utanmıyor musun?
apparat: r. Cihaz, makine, müessese, kurum. Radio appiriti – Radyo cihazı. Dölet appiriti – Devlet müessesesi.
appighim: Canım, sevgilim.
Aprél: r. Nisan.
aptal: a. bk. abdal.
aptalliq: a.u. bk. abdalliq.
aptap: f. Güneş. Aptap bermek – Güneşlendirmek. Aptap urush – Güneş çarpması. Aptapta oturmaq – Güneşte oturmak.
aptappilezlik: f.u. mec. Tutumsuz; duruma göre, çıkara göre yön değiştiren; rahatına düşkün; kaypaklık.
aptawa: f. İbrik.
aptawichi: f.u. tar. Doğu Türkistan hanı Yakup Bey ve Türkistan'daki başka han saraylarındaki saray memuru.
aptashlash: bk. aptashlimaq.
aptashlimaq: (élip tashlimaq) bırakmak; alıp bırakmak.
aptéka: r. Eczahane.
aptékachi: r.u. Eczacı.
aptik: bk. aptéka.
aptuwa: f. bk. aptawa.
ar: a. Ar, utanma. Ar almaq – Utanmak, mahcup olmak. Ari yoq – Utanmaz, arsız. Ari qachqan – Utanmak bilmeyen. Ar körmek – Utanmak. Bu ishni men özemge ar körümen – Bu iş ben için ayıptır. Ari ketken kishi – Namussuz bir kişi.
ar-nomus: a. Ar ve namus. Ar-nomusi yoq adem – Şerefsiz insan.
ara: Ara, fasıla, iki şey arasında bulunan yer. Ara yiraqlighi – Ara uzaklığı. Katar arisi – Sıra arası. Yéqin arigha chiqip ketti – Yakın bir yere gitti. Kün ara – Gün arası. Ara éyi – Ramazan ve Kurban bayramı arasındaki zaman. Öz ara – Kendi arası. Bizning arimizda – Bizim aramızda. Arigha kirmek – Araya girmek. Arini üzmek – Arayı açmak. Arigha kishi qoymaq – Araya kişi salmak. Arigha kishi salmaq – Araya kişi salmak. Arigha chüshmek – Araya girmek. Ara buzghuchi – Arayı bozan. Öz arimizda bolsun – Kendi aramızda olsun. Arimiz yaxshi – Aramız iyi. Arini achmaq – Arayı açmak. Öz-ara urush – Kendi aralarında savaş (dövüş). Yéqin arida – Yakın arada. Téz arida – Şu arada; hemen; alelacele. Téz arining ichide – Şu anda. Aridin besh kün ötkendin kiyin – Aradan beş gün geçtikten sonra. Aridin bir yil ötti – Aradan bir yıl geçti. Dunya ara dangqi ketken – Dünyaca ünlü. Ara yolda qalmaq – Ara yolda kalmak.
ara-sira: Ara sıra.
ara-tura: Ara sıra.
arach: Seyrek, aralığı açık.
araq: a. Rakı, alkol.
araqxur: a.f. Alkolik.
araqxurluk: a.f.u. Çetin içicilik; alkoliklik.
araqi: bk. araq.
aral: Ada. Yérim aral – Yarım ada. Téqim aralliri – Takım adaları.
aram: f. Dinlenme. Aram almaq – Dinlenmek; rahatlamak. Aram éling – Dinlenin. Aram bermek – Dinlendirmek. Aram tapmaq – Dinlenmek, emin olmak.
artillériye: r. Topçu. Artillériye polki – Topçu alayı.
artillériyechi: r.u. Topçu.
artist: r. Artist. Xelq artisti – Halk artisti.
artistka: r. Kadın artist.
artistlik: r.u. Artistlik.
artmaq: Artmak, çoğalmak.
artturmaq: (artmaq'tan) Artırmak. Plan artturulup orunlandi – Plan artırılıp becerildi; Plan fazlasıyla gerçekleşti.
artuq: Fazla, çok. Yüzdin artuq – Yüzden fazla. Artuq derijide – Aşırı derecede. Uningdin artuq – Ondan daha iyi. Uning sendin artuq yeri yoq – O senin kadar değil. Artuq bolmaq – Fazla olmak. Artuq körmek – 1) üstün tutmak, 2) fazlasıyla sevmek. Artughini manga ber – Fazlasını bana ver. Artughi bilen – Fazlasıyla. Artughraq – Biraz fazla. Artughraq ishlimek – Biraz fazla çalışmak. Artughraq tölimek – Biraz fazla ödemek. Artuq sorimaq – Fazla istemek.
artuqche: Fazlasıyla. Artuqche issiq – Fazlasıyla sıcak. Artuqche payda – Fazla fayda (kâr).
at-jön: Kimlik, hüveyt. U at-jönüni sözlep berdi – O kimliğini anlattı.
at-ulaq: At ve onun gibi çalışma hayvanlan.
ata-ana: Ata ana, ana baba, anne baba.
ata-aniliq: Ata analı, ana babalı, ata analık, ana babalık. Ata-aniliq qerizdin qutulmaq – Ata analık görevini yerine getirmek.
ata-baba: bk. ata-bowa.
ata-bowa: Baba ve dede; dedeler. Ata-bowisi – Dedeleri, ataları. Ata-bowidin qalghan – Eski, atalardan kalmış.
ataghliq: Ünlü, tanınmış. Ataghliq kishi – Tanınmış kişi. Ataghliq jemaet erbabi – Tanınmış cemaet erbabı. Ataghliq alim – Ünlü bilgin. Ataghliq bolmaq – Ün kazanmak. Ataghliq at – Ünlü isim.
ataq: Şan, ün, şöhret, şan ve şeref. Ataq almaq – Un kazanmak. Ataq chiqarmaq – Ün kazanmak. Atighi chiqqan – Ünlü, meşhur. Atighi yer yarghan – Şöhreti dünyayı titretmiş.
awaz: f. Ses; oy, rey. Awazingni chiqarma – Sesini çıkarma. Yoshurun awaz bilen – Gizli oy ile. Awazgha qoymaq – Oya sunmak. Qayta awaz bermek – Tekrar oy vermek.
awazliq: f.u. Sesli. Awazliq kino – Sesli film (sinema).
awazsiz: f.u. Sessiz.
Awgust: r. Ağustos, sekizinci ay.
Awghan: bk. Afghan.
awiatsiye: r. Havacılık; hava kuvvetleri. Herbiy awiatsiye – Askeri hava kuvvetleri.
awqat: a. bk. oqet.
Awrupa: Avrupa.
Awrupiliq: Avrupalı.
Awstraliye: Avustralya.
Awstraliyiliq: Avustralyalı.
awtobus: r. Otobüs.
awtomat: r. Otomat.
awtomatchi: r.u. Otomatik silah kullanan er.
awtomatik: r. Otomatik.
awtomatlashturmaq: r.u. Otomatlaştırmak.
awtomobil: r. Otomobil, araba. Yük awtomobili – Yük otomobili. Yénik awtomobil – Hafif, küçük otomobil. Zirixliq awtomobil – Zırhlı otomobil.
awtonom: r. Otonom, özerk, muhtar. Awtonom oblast – Özerk bölge.
awtonomiye: r. Otonomi, özerklik, muhtariyet.
awtonomiyiliq: r.u. Özerklik, muhtariyet. Awtonomiyiliq jümhüriyet – Özerk cumhuriyet.
ashkara: f. Aşikâr, açık seçik, açık. Ashkara düshmen – Açık düşman. Ashkara bolmaq – Faş olmak, ortaya çıkmak. Ashkara qilmaq – Açmak, ifşa etmek.
ashkarilimaq: İfşa etmek, açmak, bildirmek.
ashköki: Yeşillik, göveri.
ashqawaq: Kabak.
ashqazan: Mide.
ashliq: Tahıl, hububat, ekin. Küzgi ashliq – Son bahar ekini. Yazghi ashliq – Yaz ekini. Ashliq mashinisi – Ekin makinesi. Danliq ashliq – İri başaklı tahıl. Ashliq ormaq – Ekin biçmek. Ashliq tepmek – Ekin dövmek. Ashliq tazilimaq – Hububat temizlemek. Bu yil ashliq obdan boldi – Bu yıl ekin iyi oldu.
ashna: f. Aşina, dost, yar, tanıdık. Ashna bolmaq – Dost olmak; sevgilisi olmak. Ashnisi – Sevgilisi.
ashpez: u.f. Aşçı. Ashpez xotun – Aşçı kadın.
ashpezxana: u.f. Aşhane, lokanta.
ashpezlik: u.f.u. Aşçılık.
ashpichaq: Aşhane bıçağı.
ashpuzul: u.f. Lokanta; bk. ashxana.
ashtaxta: Hamur işleri için kullanılan tahta.
ashundaq: İşte şöyle.
ay: Ay. Ay chiqti – Ay çıktı, ay doğdu. Ay patti – Ay battı. Toluq ay – Dolu ay. Ay tutulush – Ay tutulması. Yérim ay – Yarım ay. Ay béshi – Ay başı. Ay ayighi – Ay sonu. May éyi – Mayıs ayı. Öktebr éyida – Ekim ayında. Ayda-yilda – Seyrek, ara sıra, ayda yılda. Ay-küni yetkende – Vakti, saati geldiğinde. Éyi yetmigen bala – Ayma dolmamış çocuk (henüz bir aylık olmamış çocuk). Ay chiray – Ay yüzlü. Tolghan aydek – Dolun ay gibi. Ay uning ongidin chiqti – O şanslı oldu. Ay körmek – 1) Yeni ay görmek 2) Adet, aybaşı. Ayni étek bilen yépip bolmaydu – d. Ay etekle kapatılamaz. Éyi – Ayı i.h.
ayagh: bk. ayaq.
ayaghlimaq: Sona ermek; sona erdirmek. Ashliq tapshurushni mezgildin burun ayaghlimaq – Hububat teslimini zamanından önce bitirmek.
ayaqqi: Sonuncu, nihai.
ayaqlashqan: Sona eren. Ayaqlashqan oy-pikir – Sona eren düşünce-fıkir.
ayaqliq: Ayaklı. Égir ayaqliq – Hamile, gebe.
ayaqsiz: Ayaksız. Ayaqsiz yoqulup ketti – Bir iz bırakmadan kayboldu.
ayaqsizliq: Sonsuzluk, bitmezlik.
ayal: a. Kadın, hanım, bayan, karı. Er-ayal – Karı koca. Aile ayili – Ev kadını. Ayili – Karısı, eşi.
ayalliq: a.u. Kadınlık.
ayalmend: a.f. Evli.
ayalmendlik: a.f.u. Evlilik.
ayalsiz: a.u. Bekâr.
ayalsizliq: a.u. Bekârlık.
ayang: Gecikme, geciktirme. 2. Yavaş yavaş atlı yürümek.
ayrish: Ayırma, arıtma. Neft ayrish zawodi – Petrol tasfiye hanesi; rafiner. Chigit ayrish mashinisi – Pamuk arıtma makinesi.
ayrodrom: r. Hava alanı.
ayropilansazliq: Uçak sanayi fabrikası.
ayroport: r. Hava limanı.
ayrostat: r. Balon.
aywan: f. Eyvan, balkon.
aywanliq: Eyvanlı, balkonlu.
ayyam: a. bk. bayram.
ayyar: a. Hilekâr.
ayyargerchilik: a.f.u. Hilecilik, sahtekârlık.
ayyarliq: a.u. bk. ayyargerchilik.
az: Az. Azdin kéyin – Biraz sonra. Azdin az – Daha az. Az deghende – En azından. Az sandiki – Az sayıdaki. Az sanliq – Azınlık. Az sanliq millet – Azınlık millet. Az kem on kün – Az eksik on gün. Ölüshke az qaldim – Ölmeye az kaldım; kılpayı öleyazdım.
az-azdin: Azar azardan.
az-azlap: bk. az-azdin.
az-köp: Az çok.
az-munche: Biraz.
az-paz: Biraz.
aza: a. Yas, matem. Aza tutmaq – Yas tutmak.
azade: f. Temiz, düzgün, derli toplu, geniş, sakin. Azade kiyim – Tertemiz, rahat elbise.
azalmaq: Azalmak.
azap: a. Azap, çile. Azap chekmek – Çile çekmek. Wiydan aziwi – Vicdan azabı. Azap-oqubet, azap-külpet – Azap ve külfet.
azapliq: Azaplı, çileli.
azaplimaq: Azaplamak, çile çektirmek.
azar: f. Cefa, eziyet, cebir, çile. Azar bermek – Cebretmek. Azar tartmaq – Eziyet çekmek.
Azarbayjanliq: Azerbaycanlı.
azat: f. Hür, serbest, kurtuluş. Azat qilghuchi – Kurtaran, kurtarıcı.
azghaq: Çok yanılan. Azghaq adem – Çok yanılan insan.
azghan: Yaban gülü.
azghin: Sapık, azgın.
azghuzmaq: (azmaq'tan) Yanıltmak, azdırmak, yoldan çıkarmak.
azlap: Azar azar.
azlatmaq: Azaltmak.
azliq: Azlık.
azlimaq: Azalmak.
azmaq: Azmak, yanılmak, sapmak, yoldan çıkmak.
azot: Azot, nitroyen.
azraq: Biraz.
azsunmaq: Az bilmek, az görmek, azımsamak. Az-tola – Az çok. Az-tola charwa méli bar dixanlar – Az çok hayvancılığı var çiftçiler.
badam: f. Badem, badem ağacı. Badam doppa – Badem takke (bu takke, beyaz ip ile badem şeklinin işlendiği siyah renkli yazlık baş giysi ki, Fergane Vadisi ve Kaşgar'da imal edilir. Erkekleri giyer).
badamzar: f. Badem bahçesi, bademlik.
badamzarliq: f.u. Bademlik; badem ağaçlarının bulunduğu yer.
baghlimaq: Bağlamak. Ching baghlimaq – Sıkı bağlamak. Munasiwet baghlimaq – İlişki kurmak. Baqqa su baghlimaq – Bahçeyi sulamak. Shu ishke bélimni baghlidim – Şu işi yapmaya karar verdim. Muhebbet baghlimaq – Sevmek. Köz baghlimaq – Büyülemek. Ümit baghlimaq – Ümit bağlamak. Qol baghlap hürmet qilmaq – El bağlayıp saygı göstermek.
baplimaq: Uygun hale getirmek; iyi yapmak; uygun yapmak.
bar: Var. Puling barmu? – Paran var mı? Bargha oxshaydu – Var gibi. Barini ber – Var olanı ver. Bar pulumni berdim – Var olan paramın hepsini verdim. Küchining bériche – Bütün gücü ile. U bar bilimini shu ishke béghishlidi – O bütün bilgisini şu işe hasretti. Néme bilgining bar? – Bildiklerin var mı? Imqaniyetning bériche – İmkan olduğu kadar. Bar-yoki shu – Hepsi bu kadar. Bar-yoqi melum emes – Varlığı yokluğu belli değil. Bar iken, yok iken – Bir varmış, bir yokmuş.
baraqsan: Gür olma. Baraqsan bolup yermu kökerdi – Bitkiler gürleşince yer de yeşillendi.
baraqsanliq: Bitkilerin gür olma hali. Baraqsanliq gül shéxida – Gürleşen gül dalında.
barang: Alaçık, kulübe, pavyon. 2. Bağ.
barangliq: bk. barang.
barawer: f. Eşit, denk, aynı. Barawer bolmaq – Eşit olmak. Barawer qilmaq – Eşit yapmak. Barawer bölmek – Eşit bölmek. Ikki barawer – İki kat, iki misli. On barawer yaxshi – On kat iyi, on misli iyi.
barawerchilik: f.u. Eşitlik.
barawerleshmek: f.u. Eşit olmak, denk olmak.
barawerlik: f.u. Eşitlik.
barawersizlik: f.u. Eşitsizlik.
barche: Hepsi, bütün, hep, tüm, tamamı. Barche küchüm bilen – Bütün gücüm ile.
barghanche: Gittikçe.
barghanséri: Gittikçe.
barghuzmaq: Göndermek, ulaştırmak.
barxut: r. Kadife.
bari-yoqi: Hepsi, tamamı.
barikalla: a. Aferin, mükemmel.
barlighi: Hepsi, tamamı. Barlighi bolup – Hepsi olarak.
basmaq: Basmak. Adem ayaq basmighan orman – İnsan ayağı basmamış orman. Bésip ötülgen yol – Geride kalan yol. Ilgiri basmaq – İlerlemek. Bésip ötmek – Basarak geçmek. U öpkisini basalmay yighlidi – O öfkesini basamadan ağladı. Méni ghem basti – Beni efkar bastı; hüzünlendim. Achchighimni aranla bastim – Öfkemi zorla bastım. Gheplet basmaq – Gaflet basmak. Bésip almaq – Ele geçirmek, zaptetmek, zorla almak, işgal etmek. Pima basmaq – Keçe çizme yapmak. Sheherni su basti – Şehiri su bastı. Kigiz basmaq – Keçe yapmak. U bu ishni bésip qoydi – O bu işi basıp koydu. Sakilini qiro bashqan chal – Sakalı ağarmış yaşlı. Pütün dunyani qarangghuluk basti – Bütün dünyayı karanlık bastı. Uning ornini oghli basti – Onun yerine oğlu geçti. Ornumni basar kishi yoq – Yerime geçer kişi yok. Bésip ötken yol – Geride kalan yol. Bésip kirmek – Ansızın girmek; kapıyı zorlayarak girmek, baskın yapmak. Tamgha basmaq – Damga basmak. Balamni baghrimgha bastim – Çocuğumu bağrıma bastım.
basmichi: Haydut, eşkıya, yol kesen.
basmichiliq: Haydutluk, eşkıyalık, yol kesicilik.
basmixana: u.f. Basim ewi, matbaa.
basturmaq: (basmaq'tan) Bastırmak; ayakta durdurmak. Kitap basturmaq – Kitap bastırmak. Basturup kirmek – Zorla girmek. Algha basturmaq – İleri götürmek; ilerletmek; geliştirmek.
bash: Baş. Bash süngigi – Baş kemiği. Bash aghriq – Baş ağrısı. Béshim aghriwatidu – Başım ağrıyor. Bash éghitmaq – Baş sallamak. Bughday bash aldi – Buğday başak çıkardı. Bashting ayaq – Baştan aşağı. Béshimni aylandurma – Kafamı karıştırma. U öz béshini yedi – O kendi başını yedi. Béshimdin korqimen – Hayatımdan endişe duyacağım. Béshi kökke yetti – Çok sevindi; çok gururlandı. Béshi ketti – Başı gitti; idam edildi. Béshi baghlaghliq qiz – Baş örtülü kız, mec. Sözlü kız. Béshi bosh – Hür, serbest. Béshimgha eghir bir ish chüshti – Başıma ağır bir iş geldi. Bash tartmaq – Red etmek, istememek. Bash tiqmaq – Baş sokmak. Bash qatmaq – Körlenmek, şaşıp kalmak. Bash qaturmaq – Zihnini karıştırmak. Bas kötermek – Başkaldırmak. Bastin köchürmek – Denemek, tecrübe etmek. Béshimdin ötken künler – Geçirdiğim günler. Kök béshi – Sulama işlerinden sorumlu olan kişi. Farsça olarak 'mirab' da denilmektedir. Yar beshi – Yar, uçurum. Qapaq bash – Topuz, aptal, ahmak. Qizil bash – Kızıl baş (Farslar için kullanılmış tarihî bir ad). Tupraq béshi – Mezar, kabir. Bash egmek – Baş eğmek. Bash ministir – Başbakan. Bash katip – Genel sekreter. Bash herp – Büyük harf. Bash yol – Anayol. On béshi – Onbaşı. Yüz beshi – Yüzbaşı. Esker beshi – Komutan. Söz beshi – Söz başı, kelime başı. Deryaning bash teripi – Nehrin baş tarafı. Taghning béshida – Dağın başında. On bash mal – On baş hayvan. Kochining bu béshida – Caddenin bu başında. Bash komandan – Başkumandan, başkomutan. Béshingni yeydighan! – Başını yiyesin!
bash-ayaq: Giysi, elbise, üst. Bash-ayaq qilmaq – Giysi yapmak, giysi almak, giysi vermek. Bash-ayighi yoq – Başı sonu yok; tam değil; karı şık; belirsiz.
bash-köz: Bash-köz bolmaq – Göz kulak olmak. Balilargha bash-köz bolup turung – Çocuklara göz kulak olun.
bashta: Başta. Bashtila shundaq qilghan édim – Başından beri şöyle yapmıştım.
bashtiki: Başındaki, öndeki.
batalyon: r. Tabur.
bataréye: Batarya.
batilliq: a.u. Manasızlık, anlamsızlık.
batraq: r. Irgat.
batraqliq: r.u. Irgatlık.
batur: Kahraman, bahadır.
baturchiliq: Kahramanlık.
baturlanmaq: Kabadayılık satmak; kendi kendini yüreklendirmek.
baturlarche: Kahramanca, kahramancasına.
baturluq: Kahramanlık.
batursinmaq: bk. baturlanmaq.
bay: Zengin. Baylarche – Zenginler gibi. Bay qilmaq – Zengin etmek. Bay turmush – Müreffeh. Béyip ketmek – Zenginleşmek.
baya: Demin. Baya éytqiningiz keldi – Demin söylediğiniz geldi (oldu).
baya-shayet: bk. bayashat.
bayan: a. Beyan, söyleme, bildirme. Bayan qilmaq – Beyan etmek.
bayanat: a. Beyanat, demeç, bildiri.
bayanatchi: a.u. Sözcü. Birleshken Döletler Teshkilati bash katiwining resmiy bayanatchisi – Birleşmiş Milletler Teşkilatı genel sekreterliğinin resmî sözcüsü.
bayitin: Deminden beri. Bayitin qayaqtisen? – Deminden beri nerdesin?
baykimas: Dikkatsiz.
bayqalmasliq: İhtiyatsız; ihtiyatsızlıkla; önüne arkasına bakmadan.
bayqash: bk. bayqimaq.
bayqimaq: Dikkat etmek, denemek, gözlemek, gözden geçirmek. Bayqisam qolidin ish kelmigidek – Denediğime göre elinden bir iş gelmeyecek gibi. Bayqimay qaldim – Dikkat edemedim; fark edemedim. Baykap yür – Dikkatli ol; dikkat et.
bayqimasliq: Dikkatsizlik.
bayqimighanda: Ansızın; birdenbire.
baylighuch: Bağlama.
bayliq: Zenginlik. Bayliq bayliq emes, birlik baylik – Zenginlik zenginlik değil, birlik zenginlik. 2. Hayır, yarar, nimet.
bermek: Vermek. Pul bermek – Para vermek. Doklad bermek – Konuşma yapmak. Xewer bermek – Haber vermek. Salam bermek – Selam vermek. Raziliq bermek – Rıza göstermek. Télégram bermek – Telgraf çekmek. Yol bermek – Yol vermek. Erge bermek – Kocaya vermek. Téléfon bermek – Telefon etmek. Apirip bermek – Götürmek, taşımak. Ekélip bermek – Getirmek. Echiqip bermek – Getirmek. Jawap bermek – Cevap vermek. Meslihet bermek – Akıl vermek. Emchek bermek – Meme vermek. Qerzgha bermek – Borç vermek. Qayturup bermek – Geri vermek. Sétip bermek – Satmak; satışa yardım etmek. Shu qoyni sétip ber – Şu koyunu satmada bana yardım et. Élip bermek – 1) Vermek, 2) Birisi için satın almak. Xotun élip bermek – Evlendirmek. Qoyup bermek – Salıvermek, serbest bırakmak, azat etmek, bırakmak. U méni qoyup berdi – O beni salıverdi. Yüz bermek – Yüz vermek. Töwendiki weqe yüz berdi – Aşağıdaki olay meydana geldi. Yézip bermek – Yazıvermek. Paxtigha suni öz waxtida bermek – Pamuk tarlasını zamanında sulamak. Bérimen digen quligha, chiqirip koyar yoligha – d. Tanrı sevdiği kulunun yardımcısıdır. Waxtni qoldin bermey – Zamanı kaçırmadan.
bermes: Cimri. Bermesning éshi pishmas – d. Cimrinin yemeği pişmez.
besh: Beş. Besh yilliq plan – Beş yıllık plan. Beshtin bir – Beşte bir. Bu ishni besh qoldek bilimen – Bu işi beş parmağımı bildiğim gibi biliyorum. Besh qol birdek emes – Beş parmak aynı değil. Besh künlük dünya – Beş günlük dünya.
besharet: a. Beşaret, müjde, bir iyi haber tebliği.
beshatar: Beş kurşun alabilen tüfek.
besher: a. Beşer, insan cinsi.
besheriyet: a. Beşeriyet, insanlık.
besheylen: Beş kişi, beşi ile beraber.
beshinchi: Beşinci.
beshire: a. Görünüş, dış, dış görünüş.
beshlep: Beşleyip.
beshlik: Beşlik.
beshtash: Beş taş. Beshtash oynimaq – Beştaş oynamak.
bet: Sayfa. Kitapning birinchi bétide – Kitabın birinci sayfasında. 2. Yüz. Béting barmu? – Yüzün var mı?
békinmek: Kilitlenmek; kapıyı kilitlemek. 2. Tespit etmek, saptamak.
békitish: bk. békitmek.
békitküch: Bağlaç, sürgü.
békitmek: Kilitlemek 2. Bağlamak; tasdik etmek. Qararni békitmek – Kararı tasdik etmek, onaylamak.
béqesem: İpekli düz kumaştan yapılmış cüppe.
béqim: Bakım, hizmet.
béqimsiz: Bakımsız.
béqin: bk. biqin.
béqindi: Bağımlı 2. Evlâtlık.
béqindiliq: Bağımlılık, tabilik.
béqinish: bk. béqinmaq.
béqinmaq: Bakınmak, etrafina bakınmak 2. Boyun eğmek, tabi olmak, itaat etmek.
béqinmas: Boyun eğmez, itaatsiz, dik başlı.
béqinmasliq: Boyun eğmezlik, itaatsizlik, harınlık.
béqish: bk. baqmaq.
bélet: r. Bilet.
béletchi: Biletçi.
béletsiz: Biletsiz.
béliq: Balık. Aq béliq – Yayın (balığı). Yilan béliq – Yılan balığı. Béliq tutush – Balık tutma. Béliq showisi – Balık çorbası. Béliq tutmaq – Balık tutmak, balık avlamak. Béliq meyi – Balık yağı. Béliq sodisi – Balık ticareti. Béliq béqish – Balık üretme. Bélik yili – Balık yılı. Xan béliq – Hanbalık (Pekin'in tarihî adı, balık – Eski Türkçede şehir anlamındadır).
béri: Beri, bu yana. Béri yaqta – Bu yanda. Almutidin béri – Almatı'dan beride. Uzundin béri – Çoktan beri. Bir qanche kündin béri – Birkaç günden beri. Bériraq – Biraz beri. On kündin béri – On günden beri. Béri kéling – Beri gelin. Ye néri emes, ye béri emes – Ne orada, ne burada. Béri qarang – Buraya bakın. Shuningdin béri – Şundan bu yana.
bériqi: Bu taraftaki. Bériqi yaqta – Bu tarafta.
bérilgenlik: Sadık olma hali, sadakat, candan bağlılık.
bérilish: bk. bérilmek.
bérilmek: Verilmek. Yol bérilmek – Yol verilmek. 2. Dalmak, içtenlik. Xiyalgha bérilmek – Hayala dalmak. Bérilip ishlimek – İçtenlikle çalışmak.
bérip-bérip: Gitgide, gittikçe.
bériwetmek: Verivermek.
bériwitish: bk. bériwetmek.
bériche: Olduğu kadar. Imqaniyetning bériche – İmkan olduğu kadar.
bixut: f. Şuursuz, bilinçsiz. Bixut yétiptu – Şuursuz yatmakta.
bixutluq: f.u. Şuursuzluk, bilinçsizlik.
biihtiyar: Gayri ihtiyarî, istemeyerek.
biijazet: f.a. Icazetsiz, izinsiz, ruhsatsız.
biintizam: f.a. İntizamsız, düzensiz.
bijan: f. Cansız, ölü.
bijédel: f. Şüphesiz, kuşkusuz.
bikar: f. 1. Boş, işsiz. Bikar yürmek – Boş gezmek. Bikar turmaq – Boş durmak. Bikar qilmaq – Boşaltmak, kaldırmak, feshetmek. Bütün ishim bikargha ketti – Bütün işim boşa çıktı. Séning baturlighing bikar iken – Senin kahramanlığın boşunaymış. 2. Bedava, parasız.
biqsimaq: Pis kokmak. Biqsip köymek – Dumanlanıp yanmak.
biquwet: f.a. Kuvvetsiz, güçsüz, zayıf.
bildürmestin: Belirtmeden, duyurmadan.
bilek: Elle kolun birleştiği bölüm, bilek.
bileks: a. Bilakis, tersine, aksine.
bilen: İle. Men bilen sen – Ben ile sen. Muellim bilen birge – Öğretmen ile beraber. Shuning bilen – Böylece, öylece. At bilen – At ile. Téléfon bilen sözleshmek – Telefonda konuşmak. Qandaq sewep bilen? – Nasıl bir sebep ile? Ashning témi tuz bilen – Yemeğin tadı tuz ile. Baturluq bilen – Kahramanlık ile. Az sanliq bilen – Az bir sayı ile. Öz ejili bilen öldi – Kendi eceli ile öldü. Öz qolum bilen – Kendi elim ile. Künning ötishi bilen – Günün geçmesiyle. Küni bilen – Günü boyu. Tüni bilen – Gece boyu. Yézining ichin bile – Köyün içi ile. Shundaq bolghan bilen – Şöyle olsa bile. Kirishim bilenla – Girmem ile beraber.
bilim: Bilim, ilim. Bilim yurti – Bilim yurdu. Bilim almaq – Bilim öğrenmek.
bilimchan: Ehil, bilgiç.
bilimchanliq: Bilgililik.
bilimdan: u.f. Ehil, bilgiç.
bilimdanliq: Bilgililik.
bilimdar: u.f. Bilgili.
bilimdarlik: u.f.u. Bilgililik.
bilimlik: Okumuş, bilgili.
bilimsiz: Bilimsiz, tahsil görmemiş, cahil, bilgisiz.
bilimsizlik: Cahillik, bilgisizlik.
biliner-bilinmes: Bilinir bilinmez.
bilinish: bk. bilinmek.
bilinmek: Bilinmek. Ötken kün bilinmeydu – Geçip giden günler bilinmez. Bilinmey – Bilinmeden.
bilinmes: Bilinmez.
bilinmeslik: Bilinmezlik.
biliwalmaq: Bilmek, öğrenmek. Men Türk tilini obdan biliwaldim – Ben Türk dilini iyi öğrendim.
bilish: bk. bilmek.
biljirlimaq: Çene çalmak, gevezelik yapmak.
bille: Birlikte, beraber. Buning bilen bille – Bunun ile beraber.
billür: a. Billûr.
bilmek: Bilmek. Aldin bilmek – Önceden bilmek. Uni kim bilsun – Onu kim bilsin. Uni kim bilidu? – Onu kim bilir? Xuda bilidu – Allah bilir. Néme qilishimni bilmeymen – Ne yapacağımı bilemem. Bilmey turup – Bilmeden. Körgen-bilgenler – Gören ve bilenler. Bilip turup – Bilerek, bildiği halde. Késel özini bilmeydu – Hasta kendini kaybetmiş. Men Türk tilini bilimen – Ben Türk dilini bilirim. Men séni bilmey qaldim – Ben seni bilemedim. Kérek dep bilmek – Gerekli olarak bilmek. Men séni yaxshi adem dep bilimen – Ben seni iyi bir insan olarak bilirim. U oqushni bilmeydu – O okumayı bilmiyor. Yézishni bilmeymen – Yazmayı bilmem.
bir: Bir. Bir qilmaq – Bir etmek. Bir bolmaq – Bir olmak. Bir dil, bir jan bolup – Tek gönül, tek vücut olarak. Bir jinslik – Aynı cinsten. Bir xil – Aynı, aynı türden. Birmu bir – Birebir. Birdin-bir – 1) Bir tek, biricik 2) Ancak, yalnız. Biri qalmay – Biri bile kalmadan. Bir éghizdin – Tek sesle. Héchbiri – Hiçbiri. Ikkining biri – İkisinden biri. Künlerde bir kün – Günlerden bir gün. Köz qarashlarning bir ikenligi – Görüşlerin bir olduğu. Her bir – Her bir. Birining keynidin biri – Birinin arkasından biri. Bir-biri bilen – Birbiri ile. Bir-birige – Birbirine. Bir-birimizni – Birbirimizi. Beri bir – Hepsi aynı. Bir yaqta – Bir tarafta. Bir yaqta qalmaq – Bir tarafta kalmak. Bir waxt veya bir waxtta – Aynı zamanda. Bir waxlarda – Bir zamanlarda. Bir kün – Bir gün. Bir zamanda – Bir zamanda. Bir chaghda – Bir zamanda. Bir az – Biraz. Bir azdin – Birazdan. Bir qanche – Birkaç. Bir tuqqan – Kardeş, akraba. Bir türlü – Aynı, aynı türden. Bir talay – Birçok. Bir yaq qilmaq – Bertaraf etmek. Bir adem – Bir adam. Bir keder – Biraz daha. Birla waxt ichide – Aynı zamanda. Bir nechche – Birkaç.
bir-birdin: Tek tek. Bir-birdin kiringlar – Tek tek giriniz.
bir-birlep: Tek tek, ayrı ayrı.
bir-ikki: Bir iki. Bir yoli – Bir defa.
biraq: Fakat, ama.
biraqla: Hemen, birden, tamamiyle.
biran: Birisi.
biraw: Birisi, bir kimse. Birawlar – Bir kimseler. Uning birawgha ziyini tegmidi – Onun birisine zararı dokunmadı.
biraz: Biraz.
birde: Birde körünüdu, birde yoq bolup kétidu – Bazen görünür, bazen kayıplara karışır.
birdek: Aynen, eşit. Birdek ishlimek – Eşit çalışmak. Birdek qilmaq – Eşit yapmak.
birdeklik: Eşitlik.
birdem: u.f. Bir an, bazen, hemen. Birdem kélidu, birdem kétidu – Bazen gelir, bazen gider. Birdemning ichide – Bir an içinde. Birdemdin kéyin – Hemen sonra.
boghum: Nesil, kuşak. Yash boghum – Genç kuşak. 2. Bağlantı, eklem. 3. gr. hece. Uzun boghum – Uzun hece. Kalte boghum – Kısa hece. Yépik boghum – Kapalı hece. Ochuq boghum – Açık hece. Boghum yasighuchi – Hece yapan (türeten). Boghum yasash – Hece yapma.
boghum-boghum: Boğum boğum.
boghumluq: Boğumlu. Bir boghumluq – Bir boğumlu. Köp boghumluq – Çok boğumlu.
boghun: Düğüm, kavşak. Tömür yol boghuni – Demir yol kavşağı.
boghunaq: Tozlu hava.
boghursaq: Yağda pişirilmiş hamur; lokma.
boghusa: Kara saban.
boghusaq: bk. boghursaq.
boghush: bk. boghmaq.
boghushmaq: Boğuşmak; ölüm kalım mücadelesi.
boghuzlash: Boğazını kesme.
boghuzlimaq: Boğazını keserek öldürmek.
boxcha: Çanta.
boqapaq: Maske.
boqcha: bk. boxcha.
boqquch: Bağlama, çorap bağı.
boquch: bk. boqquch.
boqush: Bağ, kaytan.
bola: Ardından, yüzünden, göre. Sizge bola – Size göre.
bolaq: ç.u. Paketlenmiş eşya.
bolamdu?: Olur mu? Barsam bolamdu? Varsam olur mu?
bolangxuy: ç. Garanti, garantili.
bolaptu: ağ. İyi, olur, peki, kabul.
bolar-bolmas: Küçük, ufak, cüz'î. Bolar-bolmas pulum qaldi – Cüz'î bir param kaldı.
bolawalmaq: ç.u. Parça başına işçilik.
boldi: Oldu, yeter, kâfidir. Boldimu? – Oldu mu? Yeter mi?
bolghanliq: Varlık, oluş, dirim, olmak. Men yoq bolghanliqtin – Ben olmadığım için.
bolghashqa: Olduğu için. Pulum yoq bolghashqa – Param yok olduğu için.
bolja: Tahmin, faraziye, var sayım.
boljal: Tahmin, faraziye, var sayım.
boljash: bk. boljimaq.
boljilimaq: Tahminde bulunmak, farz etmek.
boljimaq: Tahmin etmek, farz etmek.
bolqa: Çekiç.
bolqilimaq: Cekiçlemek.
bolmaq: Olmak. Néme boluwatidu? – Ne oluyor? Meyli, néme bolsa bolsun – Boşver, ne olursa olsun. Bolsa bolsun – Olursa olsun. Her néme bolsimu – Her ne olsa bile. Bolsichu? – Ya olursa? Öyde yoq bolsichu – Ya evinde yok olursa? Bolmisa – Olmazsa. Bolmisa men kettim – Oysa ben gittim. Bolmisichu! – Ya olmazsa! Undaq bolsa – Öyleyse, öyle olsa. Shundaq bolsimu – Öyle olsa bile. Néme boldi? – Ne oldu? Kirishke bolamdu? – Girilir mi? Bolmaydu – Olmaz. Bolaptu – Olsun, iyi. Bolung! – Acele edin! Bolung, kech qalimiz – Acele edin gecikiriz. Téxi hepte bolmay – Daha bir hafta olmadan. Bolidighan bolsa – Olacaksa. Tamaq qilip qoymisam bolmas – Yemeği pişirip kotarmazsam olmaz. Bolup ötken – Olmuş bitmiş. Qish boldi – Kış oldu. Saq bol – Uyanık ol. Shu waxtqiche biz peqetla dixanchiliq ishliri bilen bolduq – Günümüze kadar biz sadece çiftçilik işleri ile meşgul olduk. Shundaq hallarmu bollati – Öyle durumlar da olurdu. Qayerdila bolmisun – Nerede olursa olsun. Kirishke bolmaydu – Girilmez, girmek yasak. Ondaq bolghan teqdirde – Öyle olduğu halde. Saat nechche boldi? – Saat kaç oldu? Bulbul sayrimas boldi – Bülbül ötmez oldu. Ölkimiz azat bolghichiliq – Eyaletimiz kurtarılana kadar. Öy ishi bilen boldum – Ev işi ile meşgul oldum. Bu yil hosul obdan boldi – Bu yıl ürün iyi oldu. Boldi – Memnuniyetle, kafi, yeter, tamam. Boldi endi, sözni toxtat – Yeter artık, konuşmayı durdur. Boludu – Olur, makul, iyi. Yene béreymu, ye boldimu? – Yine vereyim mi, veya tamam mı? Men Qeshqerde bir ay boldum – Ben Kaşgar'da bir ay kaldım. Oqup boldi – Okuyup bitirdi. Xapa boldi – Kızdı, gücendi, öfkelendi. Injénér, téxnik we ishchiler bolup hemmisi – Mühendis, teknisyen ve işçiler olarak hepsi. Héch bolmighanda – Hiç olmazsa. Éng bolmighanda – Hiç olmazsa. Bolushiche – Olduğu halde. Atni bolushiche qoyuwetti – Atı doludizgin koşturdu. Men bolsam – Ben olsam. O bolsa – O olsa. Bir bolmighan nerse – Önemsiz, işe yaramaz.
bolmighan: Beceriksiz, yaramaz. Bolmighan adem – Beceriksiz adam.
bolmighur: Beceriksiz, yaramaz.
bolmisa: Olmazsa.
bolmisichu: Ya olmazsa.
boludu: Olur, mümkün. Barsam boludu – İken Varsam olurmuş.
bolush: Olma. Bolushi mümkin bolghan – Muhtemel, olma ihtimali olan. Bolushi mümkin – Olabilir, muhtemel. Tün bolushi bilen – Gece olması ile. Bolushiche chaptim – Koşabildiğim kadar koştum.
bolushluq: Olumlu. Bolushluq péil – gr. olumlu fiil.
bolushsiz: Olumsuz. Bolushsiz péil – gr. olumsuz fiil.
bolushsizliq: gr. Olumsuzluk. Bolushsizliq ulanmisi – Olumsuzluk eki.
bomba: r. Bomba. Atom bombisi – Atom bombası. Bombigha tutmaq – Bombalamak.
bombardiman: Bombardıman.
bombardimanchi: Bombacı.
bombilash: Bombalama.
bombilimaq: Bombalamak.
bong-bong: Bong-bong qongghuz – Mayıs böceği.
bop: (bolup) Olup. Saat besh bop qaldi – Saat beşe geliyor.
bopa: ç. Bagaj, yol eşyası.
boptu: İyi, olur, peki, kabul.
bor: Tebeşir.
bora: Kamıştan yapılmış hasır. Bora toqumaq – Hasır örmek.
boran: Borağan, fırtına, şiddetli rüzgâr.
boran-chapqun: Tipi, kar fırtınası.
boran-chapqunluq: Fırtınalı.
boranliq: Fırtınalı.
boranlimaq: Fırtına çıkması.
borch: Vazife, ödev, görev, borç.
borchlanmaq: Borçlanmak.
borchliq: Borçlu.
bordaq: bk. bodaq.
bordash: bk. bordimaq.
bordimaq: bk. bodimaq.
borimaq: Kar fırtınası.
borsimaq: Pis kokmak, sası kokma.
borsuq: zool. Porsuk.
bosaq: bk. boghursaq.
boso: ç. Kıymalı makarna.
bostan: f. Bostan.
bosugha: Eşik. Bérlin bosughilirida – Berlin kapılarında.
bosut: Çeyiz. 2. Hediye, armağan.
bowa: Dede. Bowilirimiz – Dedelerimiz. Chong bowa – Büyük dede.
bowaq: bk. böwek.
boway: Dede, dedecik 2. İhtiyar, yaşlı.
bosh: Boş. Bosh idish – Boş kutu. Bosh xiyal – Boş hayal. Bosh qol kelmek – Eli boş gelmek. Bosh turmaq – Boş durmak. Bosh orungha oltur – Bos yere otur. Bosh tamaka – Gevşek sigara, gevşek tütün. Bos yer – Yumuşak yer (toprak). Bos chish – Boşamış (sallanmış) diş. Bosh baghlimaq – Gevşek bağlamak. Bosh awazda – Alçak sesle. Bu iigitmu bosh kelmidi – Bu delikanlı da ondan aşağı kalmadı. Qolum bosh emes – Elim boş değil. Aghzi bosh – Ağzı boş. Bosh adem – Gevşek adam. Bosh söz – Boş söz. Bosh qalmaq – Boş kalmak.
boshang: Gevsek, cansız, soluk, uyuşuk.
boshanglashmaq: Gevşemek, solmak, uyuşmak.
boshanglimaq: Gevşemek, solmak, uyuşmak.
boshanglishish: bk. boshanglimaq.
boshanmaq: Ayrılmak. Herbiy xizmettin boshanmaq – Askerî hizmetten ayrılmak. 2. Doğurmak. Xotunum bügün boshandi – Eşim bugün doğurdu.
boy: Gövde, vücut, boy. Boy tartmaq – Boy atmak. Boyum yetmeydu – Boyum yetmez. Boyi qisqa – Boyu kısa. Boyi uzun – Boyu uzun. Bou-turqi kélishken – Vücut yapısı yakışıklı (güzel). Boy tartip ösüwatqan ziraetler – Büyüyen gelişen ekinler. Boygha tartmaq – Boy atmak, boy sürmek. Asman boyi dugulanghan samanlar – Boyu göklere değercesine toplanmış samanlar. 2. Kenar, kıyı. Derya boyi – Nehir kıyısı. Kün boyi – Gün boyu, bütün gün. Yil boyi – Yıl boyu, bütün yıl boyu, bütün yıl. Tün boyi – Gece boyu, bütün gece. Yol boyi – Yol boyu. Ömür boyi – Ömür boyu. Shu boyi – Tamamiyle, baştan başa. Shu boyi yoq bolup ketti – Tamamıyla kayıplara karıştı. Shu boyi élip qoydi – Tamamıyla alıp bir kenara koydu. Alghan boyi – Aldığı halde. Boyida bar – O gebe, gebedir. U boyidin ajraptu – O düşük yapmış. Boygha yetken – Ergenlik yaşına gelen kız. Yamandin yar boyigha qach – Kötüden yar (uçurum) kıyısına kaç. Boygha yetmek – Erginleşmek. Boy shürkünüsh – Tüylerin ürpermesi, tiksinmek. Boy bermek – Etkisi altına düşmek.
bözek: Uslu, yavaş, sakin 2. Himayesiz, arkasız, kimsesiz. Bözek bolmaq – Ezik düşmek. Bözek qilmaq – Ezmek, hor görmek.
braxman: f. Brehmen.
brak: r. Iskarta, bozuk mamul. Brakqa chiqarmaq – Bozuk mal saymak.
brigada: r. Ekip, grup.
brigadir: r. Ekipbaşı, grup şefi.
brigadirlik: r.u. Ekipbaşı olma hali.
brilliant: r. Pırlanta.
bronewik: r. Zırhlı araba.
bu: Bu. Bu kishi – Bu kişi. Bu xotun – Bu kadın. Bu dérize – Bu pencere. Bu yaqta – Bu tarafta. Bu yaqtin – Bu taraftan. Bu yerde – Bu yerde. Bu yerdin – Bu yerden, buradan. Buni néme qilay? – Bunu ne yapayım? Buning bilen – Bunun ile. Buning yénida – Bunun yanında. Buning sirtida – Bunun dışında. Buning üstige – Bunun üstüne. Buning kitabi – Bunun kitabı. Buning üstide – Bunun üstünde. Ish buningda emes – İş bunda değil. Buninggha qarighanda – Bu halde, buna göre. Buningdin – Bundan. Buningdin burun – Bundan önce. Buningdin kéyin – Bundan sonra. Buningdin bashqa – Bundan başka. Buningdinmu köp – Bundan daha çok. U yaq bu yaqni qaridi – O tarafı bu tarafı aradı. U yaq bu yaqtin kelgenler – O taraf, bu taraftan gelenler. Bu kemgiche – Bu zamana kadar.
budda: Buda. Budda dini – Buda dini, Budizm.
budruq: Sevimli, hoş, tatlı. Budruqqina bir qiz – Sevimli bir kız.
budu: Bu defa. Budu kétimen – Bu defa gideceğim.
budur-choqur: Çiçek bozukları olan; benekli.
budushqaq: bot. 1. Dulavratotu 2. Yapışkan.
bugh: Buhar.
bugha: Geyik. Shimal bughisi – Kuzey geyiği.
bughday: Buğday. Yazliq bughday – Yazlık buğday. Küzlük bughday – Güzlük buğday. Bughday uni – Buğday unu. Qara qiltiriq bughday – Siyah kılçıklı buğday. Bughday ünglük – Buğday tenli; esmer; yağız.
bughdayliq: Buğday ekini. Küzgi bughday oghutlandi – Güzlük buğday gübrelendi.
bughlimaq: Kaynatmak, buharla pişirmek, buhara vermek.
bughma: t. bk. boghma.
bughuldimaq: Kuğurmak; güvercinin ötmesi. Bu kepter etigendin beri bughuldaydu – Bu güvercin sabahtan beri ötüyor.
bughursa: ağ. Karasaban.
buhran: a. Buhran, kriz. Ixtisadiy buhran – İktisadi buhran.
buxgaltér: r. Muhasebeci.
buxgaltérlik: r.u. Muhasebecilik.
buxturma: ask. Sır, gizli tutma.
bujang: ç. Bakan.
bujangliq: ç.u. Bakanlık.
bul: Poyra.
bulaq: Kaynak, memba, pınar. Qaynar bulaq – Kaynarca. Bilim bulighi – Bilim kaynağı. Bulaqtek köz – Nurlu göz (gözü nurlu).
buslashmaq: Dumanlı hale gelmek; duman ile kirlenmek; dumanlanmak.
busluk: Dumanlı, puslu.
bushang: bk. boshang.
but: Put 2. İkona.
butxana: u.f. Mabet, tapınak.
butnash: Kapris yapma.
butnimaq: Kapris yapmak.
butperest: u.f. Putperest, puta tapan.
butperestlik: u.f.u. Putperestlik.
buwaq: bk. böwek.
buwrul: Demir kırı donlu. Buwrul at – Demir kırı donlu at.
buy: Tarantu (örümceği).
buya: Yabanî otlar. Shum buya – Zararlı ot.
buyaqqa: Bu yana.
buyaqta: Bu yanda.
buyaqtin: Bu yandan.
buyan: Bu yana, beri. Buningdin buyan – Bundan beri. Köptin buyan – Çoktan bu yana. Bir yildin buyan – Bir yıldan beri. Yéqindin buyan – Yakın zamanden beri.
buyanqi: Bu yandaki. Bir yildin buyanqi – Bir yıldan beriki.
buzmaq: Bozmak. Buzup achmaq – Bozup açmak. Buzup ketmek – Bozup gitmek. Su tosmini buzup ketti – Su barajı bozuverdi. U bizning arimizni buzdi – O bizim aramızı bozdu. Sen pütün ishni buzding – Sen bütün işi bozdun. U méning keypimni buzdi – O benim moralimi bozdu. Könglüngni buzma – Canını sıkma. U bergen yedisini buzdi – O sözünü yerine getirmedi.
buzuq: Bozuk. Buzuq saat – Bozuk saat. Buzuq imaret – Bozuk imaret. Buzuq til – Bozuk dil. Buzuq adem – Bozuk adam. Buzuq niyetlik – Bozuk niyetli.
chaghlam: Varsayım. Köz chaghlimi – Gözle yapılan varsayım.
chaghlash: bk. chaghlimaq.
chaghlimaq: Tahmin etmek, ölçmek, ayarlamak. Chaghlap kördüm – Tahmin ettim. Qandaq chaghlaysen? – Nasıl buluyorsun? U chaghlimay sözleydu – O dengesiz konuşuyor. Chaghlap höküm qilmaq – Dengeli hükmetmek. Bu méni töwen chaghlighanlighingmu? – Bu beni aşağıladığın mı?
chaqmaqtek: Kıvılcım gibi, yıldırım gibi, cin gibi.
chaqnimaq: Parlamak. Chaqnap turghan yultuzlar – Parlayan yıldızlar. Közimdin ot chaqnidi – Gözümde ateş alevlendi.
chaqpilek: f. İğ, iğ biçiminde.
chaqturmaq: (chaqmaq'tan IV) Sokturmak.
chaqturush: bk. chaqturmaq.
chaqu: Curnal, ihbar; bk. chéqim.
chala-puchuq: Yarım yamalak, biraz, tam değil.
chala-pula: Tam değil, biraz, karışık, az çok, yarim yamalak. Chala-pula ishlep qoydum – Biraz çalışmış oldum.
chalamolla: Yarım yamalak molla, bilgisiz molla.
chalasawat: u.f. Yarım yamalak okuma yazması olan; bilgisiz, cahil. Chalasawatlar kursi – Okuma yazma kursu.
chalasawatliq: u.f.u. Yarım yamalak okuma yazma hali; bilgisizlik; cahillik.
chaldurmaq: (chalmaq'tan III) Çaldırmak; müzik aletini çaldırmak.
chalgha: Tırpan.
chalghichi: Tırpan kullanan kimse, tırpancı.
chalghu: Müzik aletleri.
chalghuch: Çalan alet, karmaç.
chalghuchi: Çalgıcı, müzisyen.
chaliliq: Eksiklik, yarım yamalaklık. Chaliliq qilmaq – Eksiklik yapmak; yetersiz olmak; beceriksiz olmak. Mushu ishte men chaliliq qildim – Bu işte ben beceriksizlik ettim. Chaliliq bizdin ötti – Beceriksizlik ettik.
chalqa: ağ. Sırt. U chalqisigha chüshti – O sırtüstü düştü.
chalqaymaq: Arkaya çekilmek; arka tarafına eğilmek, arkaya yaslanmak.
chay: Çay. Ak chay – Ak çay. Tash chay – Kalıba vurularak katılaştırılmış çay. Kök chay – Mavi çay. Achchiq – Çay demli çay. Sütlük chay – Sütlü çay. Qara chay – Kara çay (bir tür Çin çayı). Qaymaq chay – Kaymaklı çay. Chay quta – Çay kutusu. Chay qoshuq – Çay kaşığı. Chay demlimek – Çay demlemek. Ettigenlik chay – Kahvaltı. Chay ichish – Çay içme. Chay qoymaq – (bermek) çay vermek.
chay-pay: Çay ve çay gibi bir şeyler. Chay-pay ichiwalmaq – Çay ve çay gibi bir şeyler içmek.
chayan: Çiyan, akrep. Ilan-chayan – Yılan ve çiyan.
chayzar: u.f. Çay tarlası, çay bitkisinin bulunduğu alan (saha).
-che: (İsimden isim yapma eki. Türkiye Türkçesindeki '-ca, -ce, -ça, -çe' eklerini karşılar ve bir de kadar anlamını da verir). Minglerche – Binlerce. Qiriq yilche – Kırık yıl kadar. Artuqche – Biraz fazla. Fransuzche – Fransızca. Uyghurchigha terjüme – Uygurcaya çevri. Yoshurunche – (hal eki) gizli halde. Kitapche – (küçültme eki) kitapça.
chebdes: Çevik, faal.
chebdeslik: Çeviklik, faallik.
chechke: ağ. Öğle vakti.
chechmek: ağ. Çözmek, açmak.
chehre: f. Çehre, yüz, surat.
chekchek: Öfkeli, kin dolu.
chekcheymek: Gözlerini fal taşı gibi açmak.
chekcheytish: bk. chekcheytmek.
chekcheytmek: Gözlerini fal taşı gibi açtırmak. Közlirini chekcheytip – Gözlerini fal taşı gibi açıp.
chekchiyish: bk. chekcheymek.
cheke: Şakak. Qizil yaghliqni chékilep tangghan qiz – Kızıl başörtüyü şakağından bağlamış kız.
chekke: Damla.
chekkilesh: bk. chekkilimek.
chekkilimek: Yapım, üretim, istihsal.
chekküzmek: bk. chektürmek.
chekküzüsh: bk. chekküzmek.
cheklem: Tehdit, sınırlama, kısma.
cheklen'gen: Tehdit edilen, sınırlanmış.
cheklen'genlik: Tehdit edilmişlik, sınırlanmışlık.
cheklesh: bk. cheklimek.
cheklik: Sınırlı.
cheklime: Sınırlama, yasaklama.
cheklimek: Sınırlamak, yasaklamak.
chekmen: Asya modası bir tür kışlık pamuklu palto ve bu palto için kullanılan pamuk kumaş. Kaşgar, el tezgahı ile dokulan bu kumaşı ve bu paltosu ile ünlüdür.
chekmenlik: Asya modası palto için kullanılan kumaş.
chekmes: Tutmaz, yapışmaz. Kush chekmes lachin – Kuş tutmaz doğan.
cheksiz: Sınırsız, uçsuz bucaksız. Cheksiz dala – Uçsuz bucaksız bozkır.
cheksizlik: Sınırsızlık, uçsuz bucaksızlık.
chelle: Kamış. Chelle éghil – Kamış ağıl.
chelpek: Yağda pişirilen çörek; bk. poshkal.
chem: f. Kösele, ayakkabının altı.
chember: f. Çember. Yerim chember – Yarım çember.
chemberches: f. Koparılmaz, bozulmaz, herşeye hazır.
chemberlimek: Çemberlemek, çerçevelemek.
chemlimek: Taban koymak, kundura tabanı.
chendan: f. Bir defa, misli. Yüz chendan artuq – Yüz misli fazla.
chengze: ç. Kullanmak için kesilmiş ince çam ağaçları.
chenlesh: bk. chenlimek.
chenlimek: Kıyaslamak, yerini göstermek.
chep: f. Sol. Chep tamangha – Sol tarafa.
chepe: ağ. Solak; bk. solxay.
chertmek: ağ. Şaklamak, şakırdamak.
chet: Kıyı, kenar, yan. Bir chette – Bir kıyıda. Chet at – Arabanın yanma koşulan at. Chet barmaq – Serçe parmak. Chettin qarighanda – Kıyıdan bakıldığında. Yéza chétide – Köy kıyısında. Chette qalmaq – Dışarıda kalmak. Chetke chiqmaq – Dışarı çıkmak. Chetke qaqmaq – Dışlamak. U özini chetke aldi – O kendisini bir kenara aldı. Chet kishi – Yabancı kişi. Chet dölet – Kişisi yabancı devlet kişisi. Chet yurt – Yabancı ülke. Chet el – Yabancı ülke, yabancı devlet.
chetel: Yabancı ülke. Chetel tili – Yabancı dil. Chetel méli – Yabancı mal.
chetellik: Yabancı. Chetellik méhmanlar – Yabancı konuklar.
chetlesh: bk. chetlimek.
chetleshmek: Uzaklaşmak.
chetleshtürmek: (çetleşmekben) Uzaklaştırmak.
chetlik: Savulmak, bir yana çekilmek. Chetlik qilmaq – Bir yana çekmek.
chéqir: Gri-yeşil. Chéqir üzüm – Dut ağacı meyvesi. Chéqir üzüm derixi – Dut ağacı.
chéqiwalmaq: Sokmak, ısırmak, iğnesini batırmak.
chéqiwélish: bk. chéqiwalmaq.
chéqishmaq: Şakalaşmak, şaka etmek.
chéqishturmaq: Prova yapmak, karşılaştırmak.
chélek: Kova. Yaghach chélek – Ağaç kova.
chéleklesh: bk. chéleklimek.
chéleklimek: Kova ile. Chéleklep yamghur yaghidu – Kovadan dökülür gibi yağmur yağar.
chéliqish: bk. chéliqmaq.
chéliqmaq: Yansımak, aksetmek, görünmek, ele geçmek. Közge cheliqmuydu – Göze görünmüyor.
chéliqturmaq: (chéliqmaq'tan) Görmek, dikkat etmek, rastlamak. Unung kökrigide töt dane midalning turghanlighini chéliqturdum – Onun göksünde dört tane nişanın bulunduğuna dikkat ettim.
chidashliq: Dayanıklı. Chidashliq bermek – Dayanmak. Ademning wüjüdi chidashliq bérelmeydu – Adamın vücudu dayanamaz.
chide: ağ. Bukağı; köstek (-ği).
chidighusiz: Dayanılmaz, tahammül edilmez.
chidimaq: Dayanmak, tahammül etmek. Chidap bermek – Dayanmak. Bu chidap bolmaydighan ish – Bu dayanılmaz iş. Chidap turalghusiz – Dayanılmaz. Chidap turalmaydighan – Dayanılmaz. U achchighigha chidalmaydu – O kızarsa sinirlerine hakim olamıyor.
chidimas: Dayanıksız, tahammülsüz, sabırsız.
chidimasliq: Dayanıksızlık, tahammülsüzlük, sabırsızlık. Chidimasliq hal – Dayanılmaz durum.
chigish: bk. chigmek. Chigish kirgüzmek – Düğümlendirmek; iş sarpa sarmak; karışık bir hale getirmek. Alla qandaq chigish oylar – Acayip bir karışık düşünceler. Nurghun chigish mesililer – Çok karışık meseleler.
chigh: bot. Genelde bozkırlarda toplu olarak bir kökten dal dal olup çıkan uzun ve ince bitki ki, bu bitkiden bağ ve avlu süpürgesi yapılır. Chigh sakili – Bu 'chigh' bitkisinin ucundaki sakala benzeyen çiçeği.
chighan: Bir tür dikenli siyah ağaç.
chighanliq: chighan' ağacının bulunduğu saha.
Chighatay: Çağatay. Cengiz'in ikinci oğlu. Cengiz İmparatorluğunun Türkistan kışımı Çağatay'a verilmiştir. Chighatay edibiyati – Çağatay edebiyatı.
chighdan: Hasır.
chighdan'gül: Çalılık, fundalar.
chighdimaq: bot. Çayır otu; süsen çiçeği.
chigher: Levha, tabela.
chighir: Çıkrık. Chighir yol – Çığır, dar patika.
chighiriq: Tekerlek, çark. Su chighirighi – Su tekerleği; dümen tekerleği.
chiqishiwalmaq: Geçinivermek, anlaşıvermek. Biz uning bilen chiqishiwalduq – Biz onunla geçineverdik.
chiqishiwélish: bk. chiqishiwalmaq.
chiqishish: bk. chiqishmaq. Birge turghandin kéyin chiqishi kérek – Beraber yaşadıktan sonra geçinmek gerek.
chiqishmaq: Anlaşmak, geçinmek. U héchkim bilen chiqishalmaydighan adem – O hiç kimse ile geçinemeyen adam. Biz uning bilen zadila chiqishalmaymiz – Biz onunla hiç geçinemeyiz. U hemme bilen chiqiship kétidu – O herkes ile geçinir. 2. Beraber çıkmak. Hemmisi seperge chiqishti – Hepsi yolculuğa çıktılar.
chiqishturmaq: (chiqishmaq'tan) Barıştırmak.
chiqquzmaq: bk. chiqartmaq.
chiqmaq: Çıkmak. Öydin chiqmaq – Evden çıkmak. Chiqip ketmek – Çıkıp gitmek. Élip chiqmaq – Alıp çıkmak. Chiqip kelmek – Çıkıp gelmek. Tepip chiqmaq – Bulmak. Ishlep chiqmaq – İşlemek. Kün chiqti – Güneş çıktı. Ay chiqti – Ay doğdu. Chiqip turmaq – Çıkıp durmak. Yadin chiqqan oq yanmas – Yaydan çıkan ok dönmez. Yolgha chiqmaq – Yola çıkmak. Törge chiqmaq – Evin misafir yerine geçmek. Men yaghachqa chiqtim – Ben ağaca çıktım. Yuquri chiqmaq – Yukarı çıkmak. U buruti chiqmastin turup jengge ketken – O bıyığı çıkmadan savaşa gitmiş. Boynumgha chipqan chiqti – Boynuma çıban çıktı. Jangjal chiqti – Kavga çıktı. Shamal chiqti – Rüzgar çıktı. Xizmettin chiqti – İşten ayrıldı. U Nayman urighidin chiqqan – O Nayman soyundan çıkmış. Sözüng yalghan bolup chiqti – Sözün yalanmış. Erge chiqmaq – Kocaya gitmek. Balining tili chiqti – Çocuk konuşmaya başladı. Chay emdi chiqti – Çay yeni demlendi. Sözge chiqmaq – Konuşmaya çıkmak. Qarshi chiqmaq – Karşı çıkmak. Qolgha chiqidighan nerse – Ele geçebilecek şey. Izdin chiqmaq – İzden çıkmak; raydan çıkmak. Ishten chiqmaq – İşten ayrılmak. Bu ishning höddisidin chiqalmaymen – Bu işin üstesinden gelemem. Héch néme chiqmaydu – Hiçbir şey çıkmaz. Haraq béshimgha chiqti – Rakı etkiledi. Üstün chiqmaq – Üstün olmak. Qolum chiqti – Elim çıktı. Tamaqa otaqtin chiqti – Tütün bitkilerinin yabanî otlardan ayıklanması tamamlandı. Chetke chiqmaq – Kıyıya çekilmek. Chüshümdin chiqmaydu – Rüyamdan çıkmıyor.
ching: Sağlam, berk, sıkı, sabit. U qolumni ching siqti – O elimi iyice sıktı. Ching irade – Sabit irade. U öz sözide ching turdi – O sözünden caymadı. Ching uyushmaq – Sıkı birleşmek. Ching baghlinish – Sıkı bağlanma. Ching sual – Zor soru. Yadingda ching sakla – Aklında iyi tut. Özge yaring bolmisa, ching yaring bolay, yarim – Başka yarın olmazsa, sabit yarın olayım, yarım (sevgilim).
chip-chip: Taklidî ses (buzun çözülmesi, karın erimesi gibi sıvı şeyler için kullanılır).
chipar: Benekli, alaca. Chipar at – Benekli at. Ala chipar – Alaca, alacalı bulacalı.
chiparliq: Beneklilik, karışık renkler halita sı.
chipchiq: ağ. serçe.
chiperchi: ağ. Postacı; bk. pochtikesh.
chiperxana: u.f. Postahane.
chipildash: bk. chipildimaq.
chipildimaq: Taklidî ses (dalga ve damlaların çırpıntısı). Uning yüzidin ter chipildap éqiwatidu – Onun yüzünden ter şıpırdap akıyor.
chipleshtürmek: ağ. Lehimlemek.
chipta: Hasır 2. Lif, kese.
chiptan: bk. chipta.
chipturghuch: ağ. Boyunduruk.
chiragh: f. ağ. bk. chiraq.
chiraghdan: f. Şamdan.
chiraq: Kandil, yağ lambası. Bilim-éqilning chirighidur – Bilim aklın ışığıdır.
chiray: f. Yüz, sima, çehre, surat. Ay chiray – Ay yüzlü. Ochuq chiray – Güler yüzlü. Issiq chiray – Sıcak yüzlü. Chiray bermek – Yüz vermek. Sürün chiray – Asık suratlı. Uning chirayi sürün – Onun suratı asık. Chirayingni türme – Suratını asma. Uning chirayidin nur yéghip turudu – Onun simasından nur yağıyor. Chirayingiz kimdin kün'ge saghirip kétiwatidu – Yüzünüz günden güne sararmaktadır. U chirayini buzdi – Onun suratı asıldı. Uning chirayi échilip ketti – Onun yüzü güldü.
chisla: r. 1. Tarih 2. Takvim. Onunchi chisla – Tarihin onu.
chish: Diş. Éziq chish – Azı dişi. Süt chishi – Süt dişi; çocuk dişi. Udul chish – Ön diş. Chishning göshi – Dişin eti. Chish aghrighi – Diş ağrısı. Chish doxturi – Diş doktoru. Chish shotkisi – Diş fırçası. Chishqa tegmek – Kızdırmak; rahatsız etmek, sinirlendirmek. Chish yamimaq – Dolgu yapmak. Sapanning chishi – Saban dişi. Chish paturmaq – Sızlatmak, üzmek, zarar vermek. Chish patmas – Çok sert, sıkı. U chish tirnighi bilen yépishiwaldi – O bütün gücü ile sarıldı; dişi ile tırnağı ile sarıldı. U chish tirnighi bilen qarshi boldi – O bütün gücü ile karşı çıktı. Chishimni bülep turuptimen – Niyetindeyim; kastındayım. Chishim ötmeydu – Onu yapamam; ona cüret edemem.
chong: Büyük. Chong yer égisi – Büyük toprak ağası. Chong aka – Büyük ağabey. Chong apa – Teyze, hala, nine, büyük anne. Chong dada – Amca, dayı. Chong xotun – Kocanın büyük karısı. Chonglar – Büyükler. Chonglar öyde yoq – Büyükler evde yok. Yéshi chong – Yaşı büyük. Chong bolmaq – Büyümek. Chong qilmaq – Büyütmek. Tughup chong qilghan anam – Doğurup büyüten annem. U chong bolup qaldi – O artık büyüdü. Chonglar bilidu – Büyükler bilir. Yurt chongliri – Yurt (memleket) büyükleri. Chong sözleydighan adem – Lafi çok büyük adam.
chong-kichik: Büyük küçük. Chong-kichik hemmisi – Büyük küçük hepsi.
churung: Warang-churung – Gürültü, bağırtı, yüksek sesle konuşma.
chuw-chuwlimaq: Dehlemek, acele ettirmek.
chuwalchang: Solucan, kurt.
chuwalduz: ağ. Büyük iğne. Yaxshigha ishare, yamangha chuwalduz – d. İyiye işaret, kötüye iğne (iyiye işaret yeter, kötüye iğne batırmak lazım).
chuwalmaq: bk. chugalmaq.
Chuwash: Çuvaş (bir Türk boyunun adı).
chuwuq: ağ. bk. chuguq.
chuwulmaq: bk. chugalmaq.
chushqunlimaq: Coşmak, coşkunlaşmak.
chushluq: Uygun, makul, münasip, gereken. Özimizge chushluq ishimiz bar – Kendimize uygun işimiz var. Terge chushluq husul aldi – Dökülen tere uygun ürün aldı.
chüshmek: İnmek, düşmek. Attin chüshmek – Attan inmek. Pestke chüshmek – Aşağı inmek. Yiqilip chüshmek – Yıkılmak, düşmek. Yénishingizda biznikige chüshüng – Dönüşünüzde bize gelin. Omigha chüshmek – Ekin biçimine başlamak. Oyungha chüshmek – Oyuna başlamak. Ishqa chüshmek – İşe başlamak. Poyizgha chüshmek – Trene binmek. Almutidin Bishkekke ayropilangha chüshüp bérishqa boludu – Almatı'dan Bişkek'e uçakla gidilebilir. Izgha chüshmek – İzlemek, takip etmek. Bendke chüshmek – Esir olmak. Qolgha chüshmek – Ele geçmek. Qolgha chüshmes – Ele geçmez. Yamulgha chüshmek – Hapse girmek. Chüshmek – Savaşa girmek. Salqin chüshti – Serin oldu. Soghuq chüshti – Soğuk oldu. Soghuq chüshkiche – Soğuk olana kadar. Soghuq chüshmey – Soğuk olmadan. Qar chüshti – Kar yağdı. Qarangghu chüshti – Karanlık oldu. Sugha chüshti – Suya girdi. Monchigha chüshti – Banyo yaptı. Manga chüshken séliq – Bana aitvergi. Saye chüshidighan yer – Gölge olabilecek yer. Kün chüshken yer – Güneşli yer. Baha chüshmekte – Fiyat inmekte. Bazar nerxi chüshti – Mal fiyatı indi. Nuraxunni istep tapmaq manga asan chüshmidi – Nurahun'u arayıp bulmak bana kolay olmadı. Bu pul manga san chüshmidi – Bu para bana kolay olmadı. U uni öltürüshning qestige chüshüptu – O onu öldürme peşindedir. U uni tutush herikitige chüshti – O onu yakalama peşinde. Arigha chüshti – Araya girdi. Men emdi mantigha chüshimen – Ben şimdi mantı yapacağım. Aldigha chüshti – Önüne geçti. Algha chüsh – Öne geç. Kéwezligimizge qurt chüshti – Pamuk tarlamıza kurt düştü. Kokatlargha sheldem chüshti – Bitkilere çiy düştü. Palwanlar otturigha chüshti – Pehlivanlar ortaya çıktı. Yolgha chüshti – Yola çıktı. Egher qolgha pul chüshse – Eğer ele para geçse. Suretke chüshti – Resime çekildi. Ongay chüshmidi – Kolay olmadı. Ornidin chüshti – Yerinden indi. Béshinggha qandaq ghem chüshti? – Başına nasıl bir keder geldi? Terge chüshti – Tere battı. Közge chüshti – Göze çarptı. Közüm chüshti – Gözüm düştü. Démi ichige chüshti – Sustu; sinesine çekti. Aq chüshken qara chach – Ağarmaya başlamış siyah saç. Uning béshigha kün chüshüptu – Onun başına iş gelmiş. U méning keyinimge chüshüptu – O benim peşimdeymiş. Tilimge chüshmey turuptu – Aklıma gelmiyor. Kishining aghzigha chüshüshtin saqlining – Kişinin şikayetinden sakının (korunun). Béshimgha éghir kün chüshti – Başıma ağır iş geldi. Eske chüshti – Akla geldi. Xatirge chüshti – Akla geldi. Yadimgha chüshti – Aklıma geldi.
dawam: a. Devam. Dawam etmek – Devam etmek. Ishni dawam ettürmek – İşi devam ettirmek. On yil dawamida – On yıl içinde. Dawami bar – Devamı var. Dawam qilmaq – Devam etmek. Urush heriketliri besh kün dawam qildi – Savaş faaliyetleri beş gün sürdü.
dawamlashmaq: a.u. Devam etmek.
dawamlashturghuchi: a.u. Devam ettiren.
dawamlashturmaq: a.u. Devam ettirmek.
dawamlashturush: a.u. bk. dawamlashturmaq.
dawamliq: a.u. Devamlı. Dawamliq söhbet – Devamlı sohbet. Dawamliq jeng – Devamlı cenk (savaş).
dawan: f. Dağ boğazı, yokuş. Dawan ashmaq – Dağ boğazını geçmek; yokuşu geçmek.
dawaz: f. İp cambazı.
dawxan: Samur.
dawrang: Çok övmek veya övünmek; aşırı gürültülü konuşmalar; yaygara; velvele. Dawrang qilmaq – Başkalar duysun diye isteyerek gürültülü övünmek veya övmek. Tinchliq dawringi – Sulh çağrısı; barış sesi. Dawrang salmaq – Buyurmak; çağırmak; isteyerek sesli konuşmak; isteyerek sesli övünmek.
dawruq: Ün. Dawruqi alemge ketken – Ünlü; dünya çapında bilinmiş ünlü.
dawza: f. bk. derwaza.
dayim: a. Daim, sürekli, her vakit. Her dayim – Sürekli, her vakit.
dayima: a. Daima, her vakit.
dayimi: a. Daimî, sürekli.
dayimiyliq: a.u. Süreklilik, devamlılık.
dayimliq: a.u. Devamlı, sürekli, her vakit.
de: Ki; ne de olsa; ise; ama, fakat, ve, için bağlaçlarını karşılar. Uygur Türkçesindeki bu edatın kalın şekli (da) yoktur, yani tek şekillidir. Ayrı yazılır. Şekil cihetinden Türkiye türkçesindeki dahi edatı 'da, de' edatlarına benzese bile vurguladığı anlam farklıdır. Özeng kelmeysen de – Kendin gelmedin ki. Waxtim bolmidi de – Vaktim olmadı ki. Pah, taza chirayliq iken de! – Vay, çok da güzelmiş! Almilar rasa boptu de! – Elmalar çok daha iyi tutmuş. U keldi de ishni bashlidi – O geldi ve hemen işe başladı. Zeynep akisini kördi de xoshal boldi – Zeynep ağabeyini gördü ve sevindi.
dexlsizlik: a.u. Dokunulmazlık; ilgisizlik. Térritoriyilerning dexlsizligi – Toprak bütünlüğünün dokunulmazlığı.
dexme: f. Kabir, mezar, türbe.
dexmize: f. Ağır yük, külfet. Dexmize bolmaq – Yük olma.
dejjal: a. Deccal. Kıyamette çıkacak yalancı ve zarar verici bir şahıs ki, Hazreti İsa tarafından öldürüleceğine inanılır.
dekke: f. Azar, darbe. Dekke yémek – Azarlanmak. Düshmenni ayighan dekkisini yer – Düşmana acıyan darbe yer. Men uning dekkisin bérey – Ben onun cezasını vereyim. Dekke bermek – Azarlamak.
delling: ç. Tek, yalnız. Nurghun leshkerler bilen delling jeng qildi – Çok askerler ile yalnız savaştı.
dellingma-delling: ç.u.ç. Yalnız; başbaşa.
delmu-del: Tam, tam tamına.
dem ... dem: Kâh. Dem miltiqtin, dem awtomattin atti – Kâh tüfekle, kâh makineli tüfekle attı. Bir dem undaq deydu, bir dem mundaq deydu – Kâh öyle diyor, kâh böyle diyor.
dembidem: f. Sık, sık sık.
demde: f. Hemen. Demde bérip kel – Hemen git gel. Demde yétip keldi – Hemen geldi.
demek: Demek, söylemek. Déwidingghu – Demiştin ya. Kishilerning déyishiche – Kişilerin söylediğine göre. Kéche-kündüz démey ishlimek – Gece gündüz demeden çalışmak. Yoq dése boludu – Yok denilebilir. Démidimmu?! – Demedim mi?! Dégili bolmaydu – Denilmez. He néme deyla? – Evet ne diyorsunuz? Shuni démemla – Şunu deseniza. Geyriting bolsa, dégenni qilghili boludu – Gücün olsa denileni yapılabilir. Uxmidingizghu deymen – Duymadınız herhalde. Shundaq boldi deyli – Şöyle oldu diyelim. Démek, bérish kérek – Evet, gidelim. Hesh-pesh dégiche – Hemen; çarçabuk.
demlenmek: Demlenmek. Chayni demlep qoydum – Çayı demledim. Chay demliniptu – Çay iyi demlenmiş.
demlesh: bk. demlimek.
demletmek: (demlimek'ten) Demletmek. Ashni demliting emdi – Şimdi yemeği demletin.
demlimek: Demlemek. Ashni demlep qoydum – Yemeği demledim.
demsigha: Astma.
dendesh: bk. dendimek.
dendetmek: (dendimek'ten) Alıştırmak. Denditip almaq – Alıştırmak.
dendimek: Alışmak. Dendep qalmaq – Alışıvermek.
dengchi: ç.u. Otele bakan; kervansaraya bakan kimse.
denggirek: Kendini öven.
dengsesh: ç.u. bk. dengsimek.
dengsimek: ç.u. Tartmak; ölçüp biçmek. Her bir tagharni dengsep körüp chiqmaq – Her çuval ağırlığım tartmak.
derhal: f.a. Derhal, hemen. Derhal bérip kel – Hemen git gel.
derheqiqet: f.a. Gerçekten, sahih.
derigh: Arzuyu veya üzüntüyü ifade eden bir ünlem. Wa derigh! – Heyhat! Ne çare! Wa derigh bir körüp qanalmidim – Heyhat bir görmeye nasip olmadı. Derigh ötti ömrüm – Ne çare geçti ömrüm.
derije: a. Derece. Yuquri derijige kötermek – Yüksek dereceye kaldırmak. Artuq derijide – Fazlasıyla. Bilim derijisini ashurush üchün – Bilim seviyesini yükseltmek için. Xelqning bilim derijisi – Halkın bilim seviyesi. Yoq derijide – Yok derecede. Ilmiy derije – İlmî ünvan. Filologiye penliri qandidati derijisini aldi – Filoloji bilimlerinin adaylık ünvanını aldı. Issiqliq derijisi ottuzdin ashti – Sıcaklık derecesi otuzu geçti. Uning issiqliq derijisi kötürülüp ketti – Onun ateşi yükseliverdi.
derijilik: a.u. Dereceli. Ilmiy derijilik ademler – İlim adamları. Yuquri derijilik melumatqa ége bolghanlar – Yüksek bilgi sahipleri. Her derijilik hökümet orunliri – Çeşitli derecedeki hükümet kurumları. Köp derijilik – Çok dereceli.
dédi-dédi: Dedikodu; lakırdı. Bular hemmisi dédi-dédi gepler – Bunlar hepsi dedikodu sözler.
dégen: Demiş, dediği. Méning dégenlirim yadingdin chiqmisun – Benim dediklerim aklından çıkmasın. Exmet dégen kishi – Ahmet denilen kişi. Qeshqer dégen sheher – Kaşgar denilen şehir. Deghinimge yettim – Dediğime ulaştım. Arzumgha yettim – Dileğime eriştim. Az dégende – En azından. Eng köp dégende – En çok denildiğinde. Dégen bilen – Mamafih, bununla beraber. Perzent dégen bilen ata-ana üchün bext – Çocuk bununla beraber ata-ana için baht. Néme dégining u? – O ne dediğin? Dégendikidek ter tökti – Denildiği gibi ter döktü. Su ekéley dégen bolup kétip qaldi – Su getireyim demiş gibi gitiverdi.
dégende: Denildiğinde, anda. Ikki yil dégende – İki yıl denildiğinde. Qoghlap yétey dégende – Kovalayıp yettiği anda. He digende – Hemen, ilk önce, zamanında.
dégendek: İstenildiği gibi, pürüzsüz, eksiksiz, tam, iyi. U bu ishqa dégendek diqqet qilmighan – O bu işe istenildiği gibi dikkat etmemiş. Dégendek yardem körsetti – İyi yardım etti. Dégendek nétije bermidi – İstenildiği gibi netice vermedi. Dégendekla – Denildiği gibi.
dégendikidek: Denildiği gibi, söylendiği gibi.
dégenlik: Demiş olmak; söylemiş olmak. Bu héchnime bilmeydu dégenlik emes – Bu hiçbir şey bilmiyor anlamına gelmez.
déger: f. Déger namazi – İkindi namazı.
dégidek: Çok, pek. Dégidek yaxshi – Çok iyi. 2. Hemen hemen, her zaman. Dayim dégidek – Her zaman. Her yil dégidek – Hemen hemen her yıl. U künde dégidek kélidu – O hemen hemen her gün geliyor.
dégidekla: Söylenebilecek halde 2. Hemen; hemen hemen. Dégidekla hemmisi – Hemen hemen hepsi.
dégilik: Aktif, faal, etki. Siyasi dégilik körsetmek – Siyasî etkinlik göstermek.
déhqan: f. bk. dixan.
déhqanchiliq: f. bk. dixanchiliq.
déxan: f. bk. dixan.
dékabr: r. Aralık. Dékabr éyi – Aralık ayı.
dékaratsiye: r. Dekor.
dékret: r. Kararname, kanun.
délighur: Ahmak, akılsız, sersem, budala.
délighurluq: Ahmaklık, akılsızlık, budalalık.
délil: a. Delil, kanıt. Délil keltürmek – Delil getirmek (göstermek).
délillesh: bk. délillimek.
délillik: a.u. Delilli.
délillimek: a.u. Kanıtlamak.
délilsiz: a.u. Delilsiz.
démekki: u.f. Demek ki.
démiqish: ağ. bk. tunchuqush.
démiqmaq: bk. tunchuqmaq.
démokrat: r. Demokrat.
démokratik: r. Demokratik.
démokratiye: r. Demokrasi.
démokratizm: r. Demokratizm.
démokratizmliq: r.u. Demokratlık.
démokratlashmaq: r.u. Demokratlaşmak.
déngiz: Deniz. Déngiz eskiri – Deniz askeri. Déngiz boyidiki – Deniz kıyısındaki; sahildeki. Déngiz boyliri – Deniz kıyıları; sahiller.
déyilmek: Denilmek. Shundaq déyildimu? – Şöyle denildi mi?
déyish: bk. demek.
déyishish: bk. déyishmek.
déyishmek: Konuşmak; kara karşı söyleşmek; birbirine demek. Silerni chaqirishqa kishi éweteyli déyishiwatattuq – Sizleri çağırmaya kişi gönderelim diye konuşuyorduk.
dézinféksiye: r. Dezinfeksyon. Dézinféksiye qilmaq – Dezinfekte etmek.
dialéktik: r. Diyalektik. Dialéktik matériyalizm – Diyalektik materyalizm.
diben: ç. Negatif.
didar: f. Yüz, surat. Didar körüshmek – Görüşmek; birbirini görmek.
dixan: f. Çiftçi. Dixan-ormanchiliq nazariti – Tarım ve Ormancılık Bakanlığı.
diqqet: a. Dikkat. Diqqet qilmaq – Dikkat etmek. Diqqitimni jelp qildi – Dikkatimi çekti.
diqqetlik: a.u. Dikkatli.
diqqetsiz: a.u. Dikkatsiz.
dil: f. Gönül. Dilimda tolghan xoshalliq – Gönlüm sevinçle dolu. Bu söz hemmining tilida we dilida – Bu söz herkesin dilinde ve gönlünde. Dilde bolsa, tilgha kélidu – Gönülde olsa dile gelir. Janu-dilim bilen – Can ve gönlüm ile. Dili bahar – Sevecen.
doqurushmaq: Çarpışmak; karşılaşmak; çatışmak. Ular ishikte doqurushup qaldi – Onlar kapıda çarpışıverdiler.
doqurushush: bk. doqurushmaq.
dola: Omuz. Dola söngek – Omuz kemiği.
Dolan: Dolan. (Tarim nehri civarında yaşayan göçebe Uygurların adı. Dolan, Moğolca "yedi, 7" anlamındadır. Bu toplumun 18. yüzyıldaki Kalmuk istilası sırasında gelmiş Kalmuklar olup, Türkleştiği bilinir).
dost: f. Dost. Dostlarche – Dostlar gibi. Dost bolmaq – Dost olmak. Dost tutmaq – Dost tutmak. Dost körmek – Dost görmek. Méhnetni dost tutung – Emeği dost tutun. Dostlarey – Dostlar. Dost tartmaq – "ya dost illallah" diye zikretmek.
dostane: f. Dostane. Dostane yashimaq – Dostça geçinmek.
dowilatmaq: (dowilimaq'tan) Yığdırmak, toplatmak, yığın haline getirtmek.
dowilimaq: ç.u. Yığmak, toplamak. Qoghunlarni bir yerge dowilap qoyduq – Kavunları bir yere topladık.
dowsaq: anat. Sidik torbası, kavuk.
dowsun: bk. dowsaq.
dogha: r. Boyunduruk.
doghap: Ayran. Muzdek doghap – Buz gibi ayran.
doghapchi: Ayran satan kimse.
doghapchiliq: Ayran satma işi.
doghdaq: Çalı horozu, yaban horozu.
doghdaymaq: Dimdik durmak.
doghlang: Bodur, alçak.
doghlangliq: Bodurluk, alçaklık.
doxmush: bk. doqmush.
doxtur: r. Doktor. Mal doxturi – Veteriner, baytar.
doxturxana: r.f. Hastahane.
doxturluq: r.u. Doktorluk. Mal doxturluq ponkiti – Veteriner merkezi.
dozhna: r. Düzine.
dosh: f. Kabarık, tümsek.
doyba: Dama. Doyba oynimaq – Dama oynamak.
dozax: f. Cehennem. Yarsiz ömrüm méning ming yashisam bir künche yoq, ishiq otingning aldida dozax oti uchqunche yoq – Yarsiz ömrüm benim bin yaşasam bir gün kadar yok, aşk ateşinin önünde cehennem ateşi kıvılcım kadar yok.
dozaq: f. bk. dozax.
döget: f. bk. düget.
dögilimek: bk. düglimek.
döglek: bk. düglek.
dögletmek: (döglimek'ten); bk. dügletmek.
döglimek: bk. düglimek.
dökcheymek: bk. dükcheymek.
dölet: a. Devlet. Gerp döletliri – Batı devletleri. Dölet tüzülüshi – Devlet yapısı (düzeni). Dölet tili – Devlet dili. U döletke gherq boldi – O zengin oldu. Dölet qushi – Devlet kuşu.
döletchilik: a.u. Devletçilik. Ulugh döletchilik – Büyük devlet iddiası.
döletxana: a.f. Zengin ev.
döletlik: a.u. 1. devletli, devleti olan 2. Zengin, varlıklı.
döletmen: a.f. Zengin.
döley: Beyinsiz, kalın kafalı, et kafalı.
dönen: Dört yaş; dört yaşlı (hayvanlar için). Dönen qoy – Dört yaşlı koyun.
dumbaymaq: Çıkmak, şişmek, göze çarpmak. Üzidiki üstixanliri dumbuyup chiqqan – Yüz kemikleri çıkıntılı.
dumbaytmaq: (dumbaymaq'tan) Şişirmek, çıkarmak, göze çarptırmak.
dumulaq: bk. domulaq.
Dun'gan: Döngen, Çin Müslümanları. Dun'gan xelqi – Döngen halkı.
dunya: a. Dünya. Ikki dunya – İki dünya. Ikki dunyada xor bolmaq – İki dünyada hor olmak. Dunya tinchlighi – Dünya barışı. Dunya qarash – Dünya görüşü; görüş açısı. Pütün dunyagha melüm – Bütün dünyaya belli. Dunyagha kelmek – Dünyaya gelmek. Dunyadin ötmek – Dünyadan göçmek (giçmek). Dünyasining hemmisini dégidek xeshlep tügetti – Bütün servetini harcayıp bitirdi. Pütün dunyasini qaldurup ketti – Bütün servetini bırakıp gitti.
dunya-alem: a. Dünya-alem; dünya ve alem.
dunyadar: a.f. Zengin, varlıklı. Dunyadar bolmaq – Zengin olmak.
ejel: a. Ecel. Ejili yetti – Eceli gelmiş. Öz ejilidin öldi – Kendi eceli ile öldü. Ejellik zerbe – Öldürücü darbe.
ejem: Acem, Fars, İranlı 2. Klasik bir Uygur şarkısı.
ejep: a. Hayret, şaşırtıcı. Ejepke qalmaq – Başkalarının hayret etmesine maruz kalmak. Ejepke qaldurmaq – Başkalarını şaşırtmak. Ejep yaxshi – Çok iyi; şaşırtacak derecede iyi. Ejep boptu – İyi olmuş; öyle olması gerekirdi, ecepsinmek hayretetmek.
ejir: a. y.d. Mükafat, emeğin karşılığı. Ejrini Xuda bersun – Allah ecir ve sabır versin. Ejrini Xudadin körüng – Ecrini Allah versin.
ejnibiy: a. Yabancı. Ejnibiy perest – Yabancı hayranı. Ejnibiy perestlik – Yabancı hayranlığı.
ekber: a. Ekber. Allahu ekber – Allahu ekber.
ekchimek: Kurumak.
ekchitmek: (ekchimek'ten) Kurutmak.
ekek: bk. erkek.
ekelmek: (élip kelmek) Alıp gelmek; getirmek.
ekiletmek: (ekilimek'ten) Okşamak, şımartmak.
ekilimek: Şımarmak, ekkelmek; bk. ekelmek.
ekketmek: (élip ketmek) Alıp gitmek; götürmek.
ekkirmek: (élip kirmek) Alıp girmek; getirmek.
eks: a. Aks, yansıma. Eks etmek – Yansımak. Eksi sada – Şes yansıması. Eksi halda – Aksi halde. Eksige keltürmek – Aslına getirmek.
ekser: a. Ekser, en çok.
ekseriyet: a. bk. eksiriyet.
eksi: a. Aksi, ters.
eksiche: a.u. Aksi halde.
eksil: a. Aksilik, gericilik.
eksilheriket: a. Geri devrim.
eksilheriketchi: a.u. Geri devrimci.
eksilheriketchilik: a.u. Geri devrimcilik.
eksilik: a.u. Aksilik, terslik, gerilik.
eksilinqilap: bk. eksilheriket.
eksilinqilapchi: bk. eksilheriketchi.
eksilinqilapchiliq: bk. eksilheriketchilik.
eksilinqilawiy: Geri devrimcilik. Eksilinqilawiy heriket – Geri devrimcilik hareketi (eylemi).
eksinche: a.u. Aksi halde. Eksinche boldi – Aksi halde oldu.
eksiri: a. En çoğu.
eksiriyet: a. En çoğu.
eksiyetchi: a.u. Gerici.
eksiyetchilik: a.u. Gericilik.
eqd: a. Ahd, anlaşma. Eqdi nikah – Nikah anlaşması.
erwah: a. 1. Hayal, görüntü 2. Ruh, akıl, can, iç alem. Erwayi uchup ketti – Ödü patladı; Ölü gibi bembeyaz kesiliverdi. Erwah ursun – Ruh vursun. Erwah urghur – Ruh vursun.
erweze: Çöplük.
erzen: f. Ucuz. Erzen baha – Ucuz fiyat. Erzen qilmaq – Ucuzlatmak.
erzenchilik: f.u. Ucuzluk.
erzenlesh: bk. erzenlimek.
erzenletmek: (erzenlimek'ten) Ucuzlatmak.
erzenlik: f.u. Ucuzluk.
erzenlimek: f.u. Ucuzlamak.
erzensimek: Ucuz görmek; ucuz hissetmek.
erzensinish: bk. erzensimek.
erzigudek: Dikkate değer; zahmete değer. Erzigudek héchnéme yoq – Dikkate değer hiçbir şey yok.
erzihal: a. Dilekçe, iltimas. Erzihal bayan qilmaq – Arzu ve durumunu belirtmek.
erzimek: bk. erzigudek. Hich bir nimige erzimeydu – Hiçbir şeye yararı yok.
erzimes: Önemsiz, değmez. Erzimes pul – Önemsiz para.
erzimeslik: Önemsizlik.
esaret: a. bk. asaret.
esas: a. bk. asas.
esbap: a. bk. eswap.
esebiy: a. bk. esewiy.
esel: a. Bal. Esel eri – Bal arısı.
eselchilik: a.u. Bal üreticiliği.
esen: Gelecek, yakın gelecek.
esen'ge: Gelecek yıl.
esep: a. Asab, sinir.
eserlenmek: Etkilenmek, tesirlenmek.
esersiz: a.u. Etkisiz, tesirsiz, belirtisiz. U héchqandaq esersiz yoqulup ketti – O hiçbir eser bırakmadan kayboldu.
esewiy: a. Sinirli.
esibiyet: a. y.d. Sinirsal.
esillik: a.u. Aslına uygün olma hali; doğruluk, gerçeklik, aslî.
esker: a. Asker, cenkçi. Atliq esker – Atlı asker, süvari. Hawa eskiri – Hava askeri. Dengiz eskiri – Deniz askeri. Yallanma esker – Paralı asker.
eskertme: İzahat, oyan, ikaz.
eskertmek: Oyarmak. Axirqi qétim eskertimiz – Son defa oyarırız.
eski: Eski, kötü. Eski öy – Eski ev. Biz eski jayimizda turumiz – Biz eski yerimizde oturuyoruz. Eski-eski zamanlarda – Çok eski zamanlarda. Eski kitaplarda – Eski kitaplarda. Eski adem – Kötü adam.
eski-tüski: Eski.
eskichi: Eskici.
eskichilik: Eskicilik.
eskilik: Eskilik, gerilik, kadim. Eskilikke qarshi küresh – Gericiliğe karşı savaş.
eskiri: a. Askerî. Eskiri xizmet – Askerlik hizmeti.
eskirimek: bk. eskimek.
eskirtmek: (eskirimek'ten); bk. eskitmek.
eskitmek: Eskitmek, yıpratmak.
esqatmaq: Yardımcı olmak. Atam-anamgimu xilila esqitip qaldim – Ata-anam için epey yardımcı olabildim. Béshinggha éghir kün chüshkende esqitarmen – Başına ağır günler geldiğinde yardımcı olurum.
esla: a. Esla, hiç. Esla körginim yoq – Hiç görmedim.
esletme: Hatırlatma, uyarma.
esletmek: Hatırlatmak, uyarmak, aklına salmak.
esli: a. bk. esil.
eslide: a.u. Aslında.
eslihe: a. Silah. Herbiy eslihe – Askeri silah. Qural-eslihe – Silah.
eslihilik: a.u. Silahlı.
eslik: Akıllı 2. Hafızalı.
eslimek: Hatırlamak, düşünmek.
esna: a. Zaman. Shu esnada – Şu esnada.
esnek: Esneyiş, esneme.
esnesh: bk. esnimek.
esnetmek: (esnimek'ten) Esnetmek.
esnimek: Esnemek.
essalam: a. Selam.
essalamueleykum: a. Selameleyküm. Weeleykum essalam – Vealeyküm esselam.
essizlik: Hafızasızlık, akılsızlık. Bu qandaq essizlik – Bu nasıl akılsızlık.
esteghpurulla: a. Estağfırullah.
estelik: Hatıra, anma, abide. U buni manga estetik qilip berdi – O bunu bana bir anma şeyi olarak verdi.
ester: f. Astar.
esterletmek: Fu. (esterlimek'ten) Astarlatmak.
esterlik: Astarlık.
esterlimek: Astarlamak.
esteyidil: f. Candan, içtenlikle, canu gönülden.
eswap: a. Alet. Dixanchiliq eswapliri – Çiftçilik aletleri. Muzika eswapliri – Çalgı aletleri.
etiwar: a. Otorite, prestij, değer. Etiwari yoq adem – Değeri yok insan. Uning etiwari ketti – O prestijini kaybetti. Etiwardin chüshmek – Otoritesini kaybetmek. Etiwar tapmaq – Otorite kazanmak. Etiwar bermek – Önem vermek. Etiwargha almaq – Değer vermek.
etiwaren: a. İtibaren. Shu kündin etiwaren – Şu günden itibaren.
etiwarliq: a.u. Otoriteli, itibarlı, değerli.
etiwarlimaq: a.u. Saygı göstermek, hürmet etmek, değer vermek.
ewwel: a. Evvel. Hemmidin ewwel – Hepsinden evvel. Eng ewwel – En evvel. Ewwel zamanlarda – İlk çağlarda. Ewwelliri – Önceleri. Ewweldin axirighiche – Öncesinden sonuna değin.
ewwela: a. İlk önce.
ewweliy: Daha önce, en evvel, önceleri, eskiden.
ewwelqi: a.u. Evvelki, önceki. Yilin ewwelqi yérimida – Yılın ilk yarımında.
ewwelqidek: a.u. Evvelki gibi.
ewzel: a. Daha iyi, daha güzel. Ewzel körmek – Daha iyi saymak. Bu undin ewzelrek – Bu ondan biraz daha iyi.
ezmek: Ezmek, mıncıklamak, çiğnemek. Xapaliq uni qattiq ézetti – Üzüntü onu çok eziyordu.
Ezrail: a. Ezrail. U sendin Ezraildin qorqqandek qorqudu – O senden Ezrail'den korkmuş gibi korkuyor.
ébaytin: baytin beri – Deminden beri.
échiq: Arık ağızı; su yolu.
échiqash: bk. échiqmaq.
échiqmaq: Acıkmak.
échilish: Açılış, açılmak. Güllerning échilish waxti yetti – Çiçeklerin açılma zamanı geldi.
échilmaq: Açılmak. Güller échildi – Çiçekler açıldı. Paxta échildi – Pamuk açıldı. Hawa échildi – Hava açıldı. Uning siri échilip qaldi – Onun sırrı açılıverdi. Yüzi échilip ketti – Yüzü güldü. Uni körüp échilip qaldim – Onu görüp ferahladım. Könglüm échildi – Gönlüm ferahladı. Échilip sözlimek – Serbest konuşmak. Nurghun boz yer échildi – Çok bozkırlar tarla haline getirildi. Kir yaxshi échiliptu – Çamaşır temiz yıkanmış.
éghir: Ağır, çetin, güç, zahmet. Éghir sanaet – Ağır endüstri. Éghir tartmaq – Ağır tartmak. Éghir ehwal – Ağır durum. Éghir künler – Ağır günler. Éghir kayghu – Ağır kaygı. Manga éghir keldi – Bana ağır geldi. Éghir yara – Ağır yara. Éghir ayaq – Gebe, hamile. Éghir ayaq bolmaq – Hamile olmak. Boyi éghir – Gebe. Uning qulighi éghir – Onun kulağı ağır. Könglüngge égir alma – Gönlün kırılmasın; Kalbin kırılmasın. Éghir tebietlik adem – Ağır tabiatlı adam; sakin karakterli adam. Éghir bolung – Ağır olun. Ayighini éghir bésip – Ayağını ağır ağır basıp.
éghir-bésiq: Ağır, temkinli.
éghir-bésiqliq: Temkinlilik, ağırbaşlılık.
éghirayaq: Gebe, hamile. Éghir ayaq bolup qalmaq – Gebe olmak.
éghirchiliq: Zorluk, güç, zor. Éghirchiliq yilliri – Zor yıllar.
éken: Birleşik çekimlerin rivayet şeklini hasıl eden yardımcı fiil. Kiler ékensen – Geliyormuşsun. Bar éken, yoq eken – Bir varmış bir yokmuş. U kelgen éken – O gelmişmiş. Yadimdin chiqqan éken – Aklımdan çıkmışmış. U yoq éken – O yokmuşmuş.
ékin: Ekin. Ékin meydani – Ekin alanı, tarla.
ékin-tékin: Ekin işleri. Ékin-tékin waxti yétip qaldi – Ekin işlerinin zamanı geldi.
ékinlik: Ekinlik.
ékinzar: u.f. Ekinlik, ekin alanı. Ékinzar yerler – Ekinlik yerler.
ékinzarliq: u.f.u. Ekinlik.
ékmek: Ekmek, tohum serpmek.
ékonomist: r. İktisatçı.
ékonomizm: r. İktisat işleri.
ékran: r. Ekran.
ékskursiye: r. Gezi, ziyaret.
ékspluatatsiye: r. Sömürge ülkelerde, sömürgeci ülkeler tarafından gerçekleştirilen eylem; istismar.
ékspluatatsiyechi: r.u. Sömürgeci; istismar eden.
éksport: r. İhraç.
éqbal: a. y.d. İkbal, talih.
éqbalsiz: a.u. İkbalsiz, talihsiz.
éqide: a. Akide, itikat, iman.
éqidichi: a.u. İnatçı, dogmatik.
éqidichilik: a.u. İnatçılık, dogmatizm.
éqil: a. Akıl. Eqli kem adem – Aklı az adam. Eqli qisqa adem – Aklı kısa adam. Éqil körsetmek – Akıl göstermek. Eqling jayidimu? – Aklın yerinde mi? Eqlim qachti – Aklım kaçtı. Éqilgha sighmaydighan ish boldi – Akıl almaz iş oldu. Muninggha zadila eqlim yetmeydu – Buna hiç de aklım ermiyor. Éqil yetmeydu – Akıl ermiyor. Éqil ügetme – Akıl öğretme. Eqildin adashqan – Aklını kaybetmiş. Eqildin adishish – Aklını kaybetme. Eqildin ézish – Aklını kaybetme. U qizning xüsni eqlimni aldi – O kızın güzelliğinden aklım başımdan gitti. Éqil ögetmek – Akıl öğretmek. Éqilgha kirgüzmek – Akıl öğretip makula getirmek. Eqlinggha kel – Aklını başına topla. U emdi éqilgha keldi – O şimdi aklını başına topladı. Éqilgha yetmek – Aklını başına almak.
éqil-hush: a.u. Akıl ve şuur. Eqli-hushingni yighip al – Akıl ve şuurunu topla. Batilar eqli-hushigha yetip qaldi – Çocuklar olgunlaştılar.
élish: (almaq'tan) Alış, alma. Élishning bermigi bar – Almanın vermesi var. Ala qarghida élishing bolsun – d. Alaca kargada alacak şeyin olsun; Kimde olursa olsun ki, alacak şeyin olsun, bir gün alırsın. Oqushqa élish – Okula öğrenci alma. Ishtin élish – İşten alma. Xotun élish – Kadın alma; evlenme.
élish-bérish: Alış veriş. Bizning öz-ara élish-bérishimiz bar – Bizim kendi aramızda karşılıklı alış verişimiz var.
élishqanliq: Kaldırma, toplama.
élishmaq: (almaq'tan) Karşılıklı almak. Xet élishmaq – Karşılıklı mektup almak. Qol élishmaq – El sıkışmak. Qol éliship körüshtuq – El sıkışarak görüştük. Aghriq bilen élishmaq – Hastalık ile mücadele etmek. Uning bilen éliship qaldim – Onunla çatışmaya girdim.
élishturmaq: (élishmaq'tan) Değiştirmek. Élishturup almaq – Değiştirivermek.
émchek: bk. emchek.
émen: Meşe (ağacı).
émenlik: Meşe ormanı.
émgek: Emek. Emgek nemünichisi – Emek nümunecisi; emek önderi. Ilmiy emgek – Bilimsel çalışma. Jismaniy emgek – Bedensel çalışma.
émish: Körgen émish – Görmüşmüş (birleşik çekimlerin rivayet şeklini hasıl eden yardımcı fiil).
gherez: a. Hedef, amaç. Shexsiy gherez – Özel amaç.
gherezlik: a.u. Amaçlı, kastlı.
gherezsiz: a.u. Kişisel bir menfaat gözetmeyen; şahsi çıkarını unutan.
gherezsizlik: a.u. Şahsi çıkarını unutma hali.
gherq: a. Dalma, batma. Gherq qilmaq – Batırmak. U adisini pulgha gerk qilip kétti – O ailesine yeterince para verip gitti. Gherq bolmaq – Batmak. U döletke gherq boldi – O yeterince zengin oldu.
gherqap: a.f. Kaplama, boyama, kapatma, girdap.
gherlik: Çapkınlık 2. Sahtelik, yalan.
ghewwas: a. kit. Dalgıç.
ghesh: f. Bulantı. Könglüm ghesh bolup turudu – Midem bulanıyor.
ghizh-ghizh: Tahrik etmek, kışkırtmak. Ghizh-ghizhgha salmaq – Kışkırtmak. Xelq ghizh-ghizh qaynaydu – Halk kaynaşıyor.
ghikildimaq: Şırıltı çıkarmak.
ghil: İnce ve kaygan buz.
ghil-pal: Görünüp kaybolma, yamp sönme. Shu chaghda kochining u chétide bir bala ghil-pal körünüp qaldi – O zaman sokağın öbür tarafında bir çocuk görünüp kayboldu.
ghilap: a. Kılıf. U ghilaptin qilichini sughunip aldi – O kılıftan kılıcını çıkardı.
ghozh-ghozh: Taklidî ses. Ghozh-ghozh qaynimaq – Karınca gibi kaynaşmak.
ghozhghun: Gürültülü kalabalık.
ghozhmek: Yuva, ocak (-ğı).
ghola: f. Kütük (-ğü).
ghonggiraq: ağ. bk. qongghuraq.
ghonguldash: Vızıldama.
ghonguldashmaq: Vızıldaşmak.
ghonguldimaq: Vızıldamak.
ghonguldushush: Vızıldaşma.
ghor: ağ. Buhar; bk. hor.
ghoraz: f. Horoz. Jüje ghoraz – Civciv horoz.
ghorjun: bk. xorjun.
ghoru: Sokma.
ghorulday: ağ. İskete.
ghoruldimaq: Mırıldamak, gurgur etmek.
ghorun: ağ. bk. horun.
ghosma: ağ. bk. osma.
ghotuldash: Homurdanmak, homurtu, söylenme.
ghotuldimaq: Homurdanmak, homurtu, söylenmek.
ghoza: f. Koza.
ghozaq: Badıç, baklamsı meyve.
ghozaqliq: Badıçlı, baklamsı meyveli.
ghozek: Kozalak.
ghuwa: Karanlık, yarı karanlık.
ghuwalanmaq: Karanlık olmak.
ghuwalashmaq: bk. ghuwalanmaq.
ghuwalinish: Karanlık olma.
ghuwalishish: bk. ghuwalinish.
ghuwullimaq: Islık çalmak.
-ghu: Kuvvetlendirme eki. Türkiye Türkçesindeki "ya" edatının anlamım karşılar. Xop yaxshi éshek ékenghu – Çok iyi eşekmiş ya. Lékin özeng bilisenghu! – Fakat kendin biliyorsun ya!
ghubar: a. 1. Toz, kül 2. Bir tür Arapça el yazısı.
