Türk Bitig: Doğruluğa Karşı Doğruluk Ve İnsanlığa Karşı İnsanlık Gösterilmesini Söyler



Doğruluğa Karşı Doğruluk Ve İnsanlığa Karşı İnsanlık Gösterilmesini Söyler

  1. Könilikke Könilik Kişilikke Kişilik Kılmakın Ayur
    Doğruluğa Karşı Doğruluk Ve İnsanlığa Karşı İnsanlık Gösterilmesini Söyler
  2. Bu bir törlügi ol takı birsini, ayayın eşitgil aça-men anı
    Bu bir türlüsüdür, birini daha dinle, ben onu da sana izah edeyim.
  3. Unıttıñmu erki azu örtülüp, bu iş utru tuttuñ ne asğı körüp
    Sen bir şeyi acaba unuttunmu, yoksa bu kapalımı kaldı, ne fayda umarak, bu işi yapmak istiyorsun.
  4. Bilir sen ajunda bu ögdi üküş, vefâlığ kişike bolur ay küsüş
    Bilirsin ki, dünyada vefalı insanlar çok takdir edilir ve alkışlanır, ey aziz insan.
  5. Ajun boldı erse törü öñdisi, kişike kişilik bolur belgüsi
    Dünya yaratılalı beri bir kanun ve âdet vardır ve bunun nişanesi de insanlara karşı insanlık göstermektir.
  6. Kişi edgülükke kılur edgülük, biriñe yanutı kılur on ülüg
    insan iyiliğe karşı iyilik yapar, hattâ bir iyiliğe on iyilik ile mukabele etmelidir.
  7. Kimiñ aslı bolsa atadın arığ, anıñdın kelir edgü ilke asığ
    Kimin soyu babadan temiz ise, ondan memlekete iyilik ve fayda gelir.
  8. Ana oğrılık suv alınsa yaşut, oğul tuğsa andın bolur halkka yut
    Eğer ana hırsızlık suyunu gizlice alır ve bundan bir oğul doğarsa, o memleket için bir âfet olur.
  9. Baka kör sen emdi ilig edgüsin, özüñ buldı nimet yegü kedgüsin
    Şimdi hükümdarın iyiliği için çalış, sen ondan, yiyecek, giyecek gibi, bir çok nimetler gördün.
  10. Bu erdem bilig ya ukuşka kamuğ, sebeb boldı ilig açıldı kapuğ
    Bütün bu faziletlere, bilgi ve anlayış sahibi olmana hükümdar sebep oldu ve bu yüzden sana bütün kapılar açıldı.
  11. Seni at ayağ birle kıldı uluğ, saña edgülükke ol açtı kapuğ
    O sana unvan ve rütbeler verdi, seni yükseltti, iyilik kapılarını o sana açtı.
  12. Unıttıñmu erki bu edgülerig, yanut kılmağumu ay köñli tirig
    Bu iyilikleri, acaba unuttunmu, ey gönülü diri, bütün bunlara karşı hiç bir mukabelede bulunmamalımı.
  13. İrig sözledim men sözüg ay kadaş, erilme serilme köñül kılma baş
    Ey kardeş, ben bir az sertçe konuştum, bana kızma, hiddetlenme ve gönlün kırılmasın.
  14. Köni söz irig ol köñülke açığ, siñürse anıñ asğı bergey tatığ
    Doğru söz sert olur ve gönüle acı gelir, bu sözün mânasını iyice ruhuna sindirirsen, faydası senin için tatlı olur.
  15. İrig sözke buşma kalı tegse söz, köni söz irig ol iriglenme öz
    Eğer sana sert söz söyleyen olursa, buna kızma, doğru söz sert olur, sen buna karşı sertlik gösterme.
  16. Muñar meñzetü keldi emdi sözüm, eşitgil munı sen ay körklüg yüzüm
    İmdi buna benzer bir sözüm var, ey güzel yüzlüm, onu dinle.
  17. Köni söz açığ ol siñürgil anı, yarın asğı kelgey süçitgey seni
    Doğru söz acıdır, onu hazmedebiiirsen, yarın faydasını görürsün, o sana zevk verir.
  18. Köni söz köñülke kör açığ irig, irig söz köni ol köni söz kanı
    Doğru söz, bak, gönüle acı ve sert gelir, sert söz doğrudur, o doğru söz nerede.
  19. Sen oğlan kiçig erken öldi atañ, bilig erdem üstep kızartmadıñ eñ
    Sen henüz küçük iken, baban öldü, sen de bilgi ve fazilet kazanarak, saadete ermemiş idin.
  20. İlig aldı körgil igidti seni, anın bolduñ emdi kişiler sanı
    Hükümdar seni aldı ve terbiye etti, bu sayede imdi sen insanlar sırasına girdin.
  21. Bu kul küñ at adğır bu yer suv kamuğ, iligdin tegip açtı devlet kapuğ
    Bu kul-câriye, at-aygır ve bütün bu yer-su hükümdardan geldi ve sana devlet kapısı açıldı.
  22. Özuñ buldı nimet kamuğ edgülük, yadıldı atıñ ilde bolduñ külüg
    Sen her türlü nîmet ve iyilikleri buldun, adın memlekette yayıldı ve sen de meşhur oldun.
  23. Yararmu saña emdi yandru turup, özüñ yüz evürse yağı teg bolup
    Şimdi bütün bunlara karşı kalkıp, düşman gibi, ondan yüz çevirmek sana yakışırını.
  24. Tusulğu udında sen andın kaçıp, öñin tursa sen kalğa köñli açıp
    Onun için faydalı olabileceğin bir zamanda ondan kaçıp, uzaklaşırsan, onun gönlünü ıztırap içinde bırakmış olursun.
  25. Saña kıldı ilig kamuğ edgülük, yanutı kereksizmü yandru külüg
    Hükümdar sana her türlü iyilikleri yapdı, ey şöhretli insan, buna mukabele etmek gerekmezini.
  26. Kişi körse ögse seni alkayu, atıñ barsa ilde vefâlığ teyü
    İnsanlar gördükçe seni öğsünler, memlekette adın vefalı insan olarak yayılsın.
  27. Negü ter eşitgil kişi edgüsi, kişilik bolur çın kişi belgüsi
    insanların iyisi ne der, dinle, gerçek insanların nişanesi insanlıktır.
  28. Kişilik kıl ay er kişi bol uluğ, kişi mundağ urdı kişilik yoluğ
    Ey mert insan, insan ol ve bu vasfınla yüksel, insan insanlık yolunu böyle tarif etti.
  29. Kişi bol kişike kişilik kılın, kişi atı ögdi özüñke alın
    însan ol, insanlara karşı insanlık yap, insan vasfını kendin için en yüksek bir unvan olarak taşı.
  30. Saña edgü kıldı ilig miñ yanut, ol edgü yanutı sen edgü anut
    Hükümdar sana iyilik yaptı, sen de bu iyiliği iyilik ile karşılamağa çalış.
  31. Yanutluğ kişi ol kişi edgüsi, bodunda talusı kişi belgüsi
    İyiliği karşılıksız bırakmayan kimse, insanların iyisi, halkın seçkini ve insanlık nişanesini taşıyandır.
  32. Kiçig erdiñ oğlan biligsiz otun, sini ol yöledi kopurdı kutun
    Sen bilgisiz, değersiz, küçük bir çocuk idin, sana o destek oldu ve saadet içinde o seni ylükseltti.
  33. Yuluğ kıl añar emdi cânıñ teniñ, udıp yatma tün kün işin kıl anıñ
    Canını ve tenini şimdi ona feda et, uyuyup yatma, gece-gündüz onun hizmetinde bulun.
  34. Ol edgü yanutı bu edgü anut, saña ma bayat berge edgü yanut
    O iyilik karşılığında bu iyilik hazır olsun, Tanrı sana da buna mukabil iyilik verir.
  35. Negü ter eşitgil ay köñli yakın, kişilik kılığlı bağırsaklıkın
    Kalbi yakın olan ve içten bağlılık ile insanlık yolunda yürüyen adam ne der, dinle.
  36. Kimiñ sen aşın yese sen kıl işin, bağırsaklık artur halâl ye aşın
    Sen kimin ekmeğini yersen, onun işini gör, bağlılığını gittikçe arttır ve yediğin ekmek sana halâl olsun.
  37. Tuz etmek hakını küdezip eren, yetürmiş kişike yuluğlar başın
    İnsan olanlar tuz-ekmek hakkını gözeterek, bunu verene canlarını feda ederler.
  38. Tilek bulduñ ârzû kamuğ edgü yol, bu kün edgü birle añar sen tusul
    Bütün dilek ve arzularını buldun ve ıyı yola girdin, bugün sen de iyilikle ona faydalı ol.
  39. Ağı kedti haz baz özüñ örtti öz, seni yañsağuçı körüp kamdı köz
    Sen sırma giydin ve vücûdunu ipekler ile örttün, hased edenlerin gözlen sana bakıp, kamaştı.
  40. Sen emdi iligke kedür edgü at, körüp sızsu düşmân boyun egsü yat
    Şimdi sen hükümdara iyi nâm kazandır, düşmanlar bunu görüp, sinsinler ve yabancılar boyun eğsinler.
  41. Tümen ârzû nimet yediñ inçlenip, boyun yal bedüttüñ buka teg kılıp
    Sen huzur içinde bin türlü arzu ve nimetlere nail oldun, bir boğa gibi, boyun ve enseni kalınlaştırdın.
  42. Bu küç tutğıl emdi uğ işiñe, duâ artsu edgü uzun yaşıña
    Bu kuvveti şimdi hükümdarın hizmetine kullan, uzun ömürlü olması için, halk ona hayır-duâ etsin.
  43. Ajun mâlı terdiñ özüñ boldı bay, kevel mindiñ arkun yeme tazı tay
    Sen dünya malını topladın ve zenginleştin, her türlü arap atlarına, cins atlara ve taylara mâlik oldun.
  44. İligke yuluğ kılğıl işlet bu neñ, tilekleri bolsu kızıl kılsu eñ
    Bu malı kullan ve hükümdarın uğrunda onları feda et, onun arzulan yerine gelsin ve yüzü gülsün.
  45. İlig tahtka minsün bu kün inçrünüp, yağısı yer öpsü yırak yinçrünüp
    Hükümdar bugün huzur içinde tahtına çıksın, onun düşmanı uzaktan başını eğip, yer öpsün.
  46. Uzun kıldı elgiñ yorık kıldı söz, sever sevmez erse saña açtı köz
    O sana salâhiyet verdi ve emirlerinin dinlenmesini sağladı, dost düşman, her kes sana bakıyor.
  47. Sen emdi duâ artur edgü adaş, seniñ bolsu devlet uzun bolsu yaş
    Ey dostum, sen şimdi hayır-duânın artmasına bak, saadet ve huzur içinde uzun bir ömür sür.
  48. Kişi aslı mundağ kılur edgülük, ot atı ajunda kalır meñülük
    Asıl insan böyle iyilik yapar ve onun adı dünyada ebedî kalır.
  49. İdi yakşı aymış bu tazı tili, kişi aslı bilgüke açmış yolı
    Arapçada insanların aslını bilmeğe yol açan çok iyi bir söz vardır.
  50. Kişi aslıña kör kılınçı tanuk, kılınçı ne erse kör aslı ol-ok
    İnsanların aslına onun hareketi şâhiddir, hareketi nasıl ise, aslı da odur.
  51. Kimiñ aslı edgü kılınçı oñay, isiz aslıña kendü kılkı tanuk
    Kiminin aslı iyi ise, onun hareketi aslına uygun olur, kötünün aslına onun kendi tavır ve hareketi delildir.
  52. İlig kılk evürse ay kılkı silig, anı evre yandur ayu ber bilig
    Ey temiz tabiatli insan, hükümdar tavır ve hareketini değiştirirse, onu tekrar doğru yola sevk et ve bilgi ile onu aydınlat.
  53. Kamuğ edgülükke ilig boldı baş, bu edgüg kodup sen özüñ kılma taş
    Bütün iyilikler hükümdar yanındadır, bu iyiliği bırakıp, sen bunun dışında kalma.
  54. Keñeş kıldıñ emdi ınanıp maña, özüm bilmişin barça aydım saña
    Bana itimat ederek, benim ile istişarede bulundun, ben de bütün bildiklerimi söyledim.
  55. Men aymışlarım hem özüñ bilmişiñ, bakıp teñleyü kör açılğay işiñ
    Benim söylediklerim ile kendi bildiklerini iyice mukayese eder ve dikkatle gözden geçirirsen, işin kolayca halledilir.

    Öğdülmiş cevabı Odgurmışka
    ÖĞDÜLMİŞ'İN ODGURMIŞ'A CEVABI
  56. Sevindi kör ögdülmiş aydı kadaş, bu yañlığ kerek ay kişilikke baş
    Öğdülmiş sevindi ve : — Ey kardeş, büyük insan böyle olmalıdır — dedi —
  57. İdi yakşı aydıñ bu sözler bu kün, yazıldı maña bu tügülmiş tügün
    Bu sözleri bugün çok iyi söyledin, bu düğüm benim için çözülmüş oldu.
  58. Maña örtüg erdi bu sözler neçe, kötürdüñ bu örtüg sen aydıñ aça
    Bütün bu söylediklerin benim için mechûl bulunuyordu, izahların ile bu örtüyü kaldırdın.
  59. Özüm kodtı emdi bu ârzû tilek, bayat ok bolu bersü arka yölek
    imdi ben bu arzumdan vaz geçtim, Tanrı bana destek ve yardımcı olsun.
  60. Küdezsü idim tutsu köñlüm tüze, ne kılkım kılınçım könilik öze
    Rabbim beni korusun, gönlümü temiz tutsun ve hareketlerimde, beni doğru yoldan ayırmasın.
  61. Duâ birle yarı basut kıl maña, unıtma meni sen tutuzdum saña
    Sen de duâ ederek, muvaffak olmam için bana yardımda bulun, beni unutma, kendimi sana teslim ettim.
  62. Sözin kesti koptı adakın örü, esenleşti atlandı keldi berü
    Sözünü kesti ve ayağa kalktı, vedâlaştı ve atına binip, geri döndü.
  63. Eviñe kelip tüşti kirdi yorıp, aş içgü yedi tındı ança serip
    Evine gelip, atından indi ve yürüyerek içeri girdi, yemeğini yedi ve bir müddet istirahat etti.
  64. Kodı ıdtı kesme yaruk yüz tudı, kalık tul tonı kedti belin badı
    Gök dul elbisesini giydi ve belini bağladı, zülfünü dağıtıp, parlak yüzünü kapadı.
  65. Yaşık yazdı bolğay örüglüg saçı, tiyiñ kiş öñi tuttı dünyâ içi
    Güneş örülmüş saçını çözmüş olacak, dünya içi sincap ve samur rengine büründü.
  66. Töşek koldı yattı bir az inçrünüp, udıdı bir ança süçig amrulup
    Yatağını hazırlattı ve yatıp, bir az istirahat etti, bir müddet tatlı ve sakin bir uykuya daldı.
  67. Odundı baka kördi kötrüp başın, kalık kız küler teg yırıştı tişin
    Uyandı ve başını kaldırarak, yukarı baktı, gök yüzü kızların tebessümü gibi, dişlerini gösterdi.
  68. Yaşık baş kölürdi yüz açtı yañı, ajun bütrü tuttı ürüñ kuş öñi
    Güneş başını kaldırdı, tekrar yüzünü açtı, dünyanın her tarafı ak-kuş rengine girdi.
  69. Turu keldi terkin kör ögdülmişe, yunup tañ namâz kıldı tattı aşa
    Öğdülmiş acele yerinden kalktı, âbdest alıp, sabah namazını kıldı, bir az bir şeyler yedi.
  70. Atın mindi bardı yana karşıka, tüşüp kirdi ilig taparu oka
    Atına binip, tekrar saraya gitti, inip, doğruca hükümdarın yanına girdi.

    İlig suali Öğdülmişke
    HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
  71. Ayıttı ilig andın odğurmışığ, ayur inç esen barmu kılkı bışığ
    Hükümdar ona Odgurmış'ı sordu ve : — O kâmil insanın sıhhati nasıldır, râhatmıdır — dedi —
  72. Negü ter meni üşgürürmü duân, duâ ol bayattın belâka amân
    Ne der, beni duada hatırlıyor mu, Tanrıya duâ sayesinde insan belâlardan aman bulur.
  73. Duâ birle yalñuk bulur edgülük, duâ birle uçmak bulur meñülük
    însan duâ ile iyilik bulur, duâ ile ebedî cennete kavuşur.
  74. Ajunda yok erse bu edgü duâ, esiz yer kodı baray erdi toğa
    Dünyada hayır-duâ bulunmasa idi, bu kötü dünya çoktan felâket çukuruna yıkılmış olurdu.

    Öğdülmiş cevabı İligke
    ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
  75. Yanut berdi ögdülmiş aydı bu söz, köni yarlıkadı bilig birle tüz
    Öğdülmiş cevap verdi: —Hükümdarın bu sözü doğru, ilme ve akıla uygundur — dedi —
  76. Kadaşım bu kün anda yalñuzlukun, duâ birle bizni kolur muñluğun
    Kardeşim bugün orada yalnızlık ve zaruret içinde, bize duâ etmekle meşguldür.
  77. Biziñde osalrak adın kim bolur, yazuk biz kılurmız duâ ol kılur
    Bizden daha gafil kim olabilir, günâhı biz işleriz, o ise, bizim için duâ eder.
  78. Bu kün ol iligke bağırsaklıkın, duâ tilde kesmez ne köñli yakın
    Bugün o hükümdara, muhabbet ve ihlâs ile, dâima duâ etmektedir.
  79. Anıñda bağırsak takı kim bolur, özi kadğusın kodtı bizni kolur
    Ondan daha merhametli kim olabilir, kendi derdini bırakmış, bizim için Tanrıdan mağfiret niyaz eder.
  80. Biziñde osalrak kim ol ay ilig, yava boldı üd kün tegümez elig
    Ey hükümdar, bizden daha gafil kim olabilir, ömrümüz boşuna geçti, ibâdete elimiz değmedi.
  81. Özüñ ârzû nimet bile semritip, erej birle avnur özümiz yatıp
    Vücûdumuzu dünya heves ve nimetleri ile semirterek, yatıp, huzur içinde avunup duruyoruz.
  82. Et öz ölgü âhır yegey kurt yılan, ökünçte adın yok çıkıp barsa cân
    Vücût nihayet ölecektir, onu kurtlar ve yılanlar yiyecektir, can çıkıp giderken, elde peşimanlıktan başka bir şeyimiz bulunmayacaktır.
  83. Negü ter eşitgil ukuşluğ sözi, bu söz işke tutsa tap ol ay kozı
    Akıllı insan ne der, dinle, ey kuzum, buna göre hareket edersen, bu söz sana yeter.
  84. Et öz semrir erse yılan kurt anuk, özüñ sevnür erse keçigli konuk
    Vücût semirirse, onu yiyecek kurtlar ve yılanlar hazırdır, kendi sevincine gelince, sen ancak konup-geçen bir yolcusun.
  85. Tüşüñ teg keçer bu tiriglik barır, tiriglik keçerke keçer kün tanuk
    Bu ömür rüyan gibi geçer-gider, hayatın geçeceğine her geçen gün delildir. -

    İlig cevabı Öğdülmişke
    HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
  86. Yanut berdi ilig ayur ay bügü, neteg tutğu özni negü teg kögü
    Hükümdar cevap verdi ve: — Ey hakîm, insan nasıl hareket etmeli ve kendisini nasıl korumalıdır — dedi —
  87. Seniñde bağırsak adın yok maña, ınanıp ışanur-men emdi saña
    Bana karşı senden daha bağlı bir kimse yoktur, ben imdi sana inanır ve itimat ederim.
  88. Men emdi ev içre yatur-men osal, işim barça taştın ay bilgi tükel
    Ben şimdi ev içinde gafil yatıyorum, ey kâmil insan, işlerim hep dışarıdadır.
  89. Közüm sen kulakım sen körgil eşit, ne teñsiz körünse körü ıdma it
    Sen benim gözüm ve kulağımsın, sen gör ve işit, uygunsuz ne görürsen, onu öyle bırakma, düzelt.
  90. Meniñdin kerek bolsa yarı basut, maña ay kılayın ol işke men ot
    Sana her hangi bir işte benim de yardımım icap ederse, bana söyle, ben o işe bir çâre bulayım.
  91. Nü kılsun er at bir ikindi bile, yava kılma meni sevinçim tile
    Hizmetkârların birbirleri ile olan münâsebetlerini yola koy, beni onlarla boş yere meşgul etme, ben de bir az nefes alayım.
  92. Bodundın yırak tutsu küçkey elig, biligsiz isiz ölsü kalsu bilig
    Zâlimin eli halk üzerinden uzak olsun, bilgisiz kötü insanlar ortadan kalksın, bilgili insanlar kalsın.
  93. Bayusu bodun hem itilsü ilim, anıñ şükri kılsu meniñ bu tilim
    Halk zenginleşsin ve memleketim düzene girsin, ben de bunlar için Tanrıya şükür ile meşgul olayım.

    Öğdülmiş cevabı İligke
    ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
  94. Yanut berdi ögdülmiş aydı ay beg, bayat bersü tevfik ayâ erde yeg
    Öğdülmiş cevap verdi: — Ey hükümdar, ey insanların iyisi, Tanrı sana tevfık ihsan etsin — dedi —
  95. Tilekim bu ol kör kerekim bu ol, aça bersü teñri köni edgü yol
    Arzum ve bana lâzım olan da budur, Tanrı doğruluk ve iyilik yolunu açık tutsun.
  96. Erejlensü ilig tirilsü kutun, maña tegsü emgek baş ağrığ bütün
    Hükümdar huzura kavuşsun ve saadet içinde yaşasın, bütün zahmet ve dertler bana gelsin.
  97. Saña kıldım emdi özümni yuluğ, sen inçin tirilgil ay ilçi uluğ
    İmdi kendimi sana feda ettim, ey ulu hükümdar, sen huzur içinde yaşa!
  98. Bir ök hâcetim bar seniñdin bu kün, yorık kıl anı sen sevinçin ögün
    Senden bugün yalnız bir tek dileğim var, düşünerek ve içten duyarak, bu dileğimi kabul et.
  99. Bilir sen kimi tutsa begler yakın, kişi barça soñdar anıñ bar yokın
    Bilirsin ki, beyler kimi kendilerine yakın tutarlarsa, insanlar dâima onun varım-yoğunu çekiştirirler.
  100. Neçeme meni edgü tutsa özüñ, yoñağçı yoñasa tügülgey yüzüñ
    Sen bana ne kadar iyi gözle baksan bile, gammazların fitneleri seni benden soğutabilir.
  101. Negü ter eşitgil toña alp erig, bilip sözlemiş kör bu öt sav erig
    Kahraman ve cesur insan ne der, dinle, bu öğüt ve nasihati o bilerek vermiştir.
  102. Et ol bu kişi köñli artar yıdır, anı ked küdezgü ay kılkı kadır
    İnsan kalbi ettendir, bozulur ve kokar, ey iradeli insan, onu çok iyi korumalıdır.
  103. Neçe ked er erse yoñağ tıñlamaz, ozunçı ara kirse sernü umaz
    Ne kadar olgun ve iftiralara kulak asmaz bir insan olsa bile, müfteri araya girince, itidalini muhafaza edemez.
  104. Neçe ked beg erse ukuşluğ oduğ, yoñağçı yakın bolsa tegrür yoduğ
    Ne kadar akıllı ve uyanık bey olursa-olsun, kendisine yaklaşan gammazın zararından kurtulamaz.
  105. Köñül beg-turur bu et öz kul esir, ara sözke tumlır arala isir
    Gönül beydir, bu vücut ise, kul ve esirdir, o kendisine söylenen sözlerden bâzan soğur, bâzan da ısınır.
  106. Kişi tabı tört ol karışma yağı, biri küldürür bir kılur ün çoğı
    İnsanın tabiati birbirine muhalif ve düşman olan unsurlardan meydana gelir, biri güldürür, biri gürültü ve kavga çıkarır.
  107. Biri ivse biri amulluk tiler, biri külse biri sığıtka ular
    Biri acele ederse, biri sükûnet ister, biri gülerse, biri ağlamağa başlar.
  108. Sevinçlig tedükte sakınç keldürür, sakınçlıg tese bu sevinç küldürür
    Sevinçli derken, endişeli oluverir, kederli derken, o sevinçle gülmeğe başlar.
  109. Muñar eymenür-men ay ilig kutı, yoñağlı yoñasa bu yalñuk ıtı
    Ey devletli hükümdar, benim çekindiğim şudur : insanların köpeği olan bu gammaz iftira ederse,
  110. Ağır bolğa köñlüñ tüñülgey özüñ, yava bolğa tapğum evürgey yüzüñ
    Canın sıkılır, sen ümidini keserek, benden yüz çevirirsin ve benim hizmetim de heder olur.
  111. Tilekim bu ol hem ötügüm saña, meni kim yoñasa ayıtğıl maña
    Senden dileğim ve ricam şudur: beni biri çekiştirirse, bunu önce bana sor.
  112. Tüp iñe tegü irte artuk ayıt, negü belgürer erse kılğıl ivit
    Sonuna kadar araştır ve iyice soruştur, neticede ne çıkarsa, ona göre karar ver.
  113. Saña kim yoñasa eşitgil sözin, çının yalğanın ked ayıt tüp tözin
    Sana kim gammazlık ederse, sözünü dinle, fakat bunun doğru olup olmadığını, aslını-esâsını çok iyi araştır.
  114. İdi yakşı aymış kişide burun, sözüg tuñla kılma köñülde orun
    insanların ilen geleni çok iyi söylemiştir: sözü dinle, fakat her söze gönlünde yer verme.
  115. Takı munda yegrek ayur uş bu söz, munı işke tutğıl ayâ edgü öz
    Bundan daha güzel şöyle bir söz vardır, buna göre hareket et, ey iyi insan.
  116. Sözüg barça tıñla kerekini al, kereksiz sözüg sen yana evre sal
    Her sözü dinle, ancak lüzumlu olanı al, lüzumsuz olan sözleri orada bırak.
  117. Eşitgil sözüg irte yalğan çınığ, çınıg özke alğıl kına yalğanığ
    Sözü dinle, doğru veya yalan olup-olmadığını araştır, doğruyu kabul et, yalanı cezalandır.
  118. Bu yalğan kişi birle artar ajun, köni çın kişi tut ay elgi uzun
    Bu dünyayı yalancılar ıfsad eder, ey memleketin hâkimi, doğru ve dürüst insanları kolla.

    İlig cevabı Öğdülmişke
    HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
  119. Yanut berdi ilig ayur ay kişi, revâ boldı hâcet tilekiñ tuşı
    Hükümdar cevap verdi:—Ey hakikî insan, arzun, istediğin gibi, kabul edilmiştir — dedi —
  120. Kişilik saña berdi erklig bayat, köñül til kılık hem köni boldı at
    Kadir Tanrı sana insanlık verdi, gönülün, dilin, ahlâkın ve adın doğru oldu.
  121. Seniñdin kaçan kelge isiz yorık, ürüñ süt bile kirdi edgü kılık
    Senden ne vakit bir kötülük gelebilir, sen bu iyi ahlâkı ananın, ak sütü ile kazanmışsın.
  122. Seni sözlegüçi kişiler maña, yağı teg yağı ol ay bilgi keñ e
    Seni çekiştiren adamları ben kendi düşmanım bilirim, ey bilgili insan.
  123. Kaçan tıñlağay-men olarnıñ sözin, apañ sözleseler üküş ya azın
    ister çok, ister az söylesinler, ben onların sözüne hiç kulak asarmıyım.
  124. Negü teg bolur ilde ilçi uluğ, adırmasa edgü isizig kamuğ
    iyi ve kötüyü birbirinden tefrik edemeyen bir kimse nasıl memleketin başına geçer ve onu idare eder.
  125. Neteg beg bolur ol bodun erkligi, köni egrini adra tutmaz ögi
    Doğru ile eğriyi ayırt edemeyen bir kimse nasıl bey ve halk üzerinde hâkim olur.
  126. Kaçan yer ilin ol tünermiş kün e, sınamış kişig ol sınasa yana
    Tecrübe edilmiş bir kimseyi tekrar-tekrar tecrübeye kalkışan o kara bahtlı insan nasıl bir devletin başına geçebilir.
  127. Kalı ârzû yer ol törü bergüçi, köni yalğanığ adra tutmaz tuçı
    Doğru ile yalanı ayırt etmekten âciz olan bir hâkim işinde nasıl muvaffak olabilir.
  128. Bayattın maña çın atâ sen bu kün, seniñdin yazıldı kamuğ berk tügün
    Sen bugün bana Tanrının gerçek bir ihsanısın, bütün çetin düğümler senin sayende çözülmüştür.
  129. Tapuğ kıldıñ artuk bağırsaklıkın, ötediñ maña sen tuz etmek hakın
    Sen bana büyük bir sadâkatle hizmet ettin ve yediğin tuz-ekmek hakkını ödedın.
  130. Meniñdin kerek emdi edgü yanut, saña tegse sen ye tiriglik anut
    Senin geçinmen ve hizmetimde hazır bulunabilmen için, benim de şimdi sana buna karşılık ıyı bir mukabelede bulunmam lâzımdır.
  131. Negü ter eşitgil kişi edgüsi, könilik bile halkka yadmış küsi
    İnsanların iyisi olan ve halk arasında doğrulukla şöhret kazanan ne der, dinle.
  132. Kişi edgüsi kim kişiler başı, kişilik kılığlı kişike tuşı
    İnsanların iyisi ve insanların başı başkalarına karşı her vakit insanca hareket eden kimsedir.
  133. Kişike yanut kıl kişilik teñi, yanutluğ üçün at urundı kişi
    İnsana insanlığı nisbetınde mukabelede bulun, böyle mukabelede bulunduğu için, insana insan adı verilmiştir.

    Öğdülmiş cevabı İligke
    ÖĞDÜLMİŞ'İN HÜKÜMDARA CEVABI
  134. Yanut berdi ögdülmiş aydı ilig, erejlensü ilke yetürsü bilig
    Ögdilmiş cevap verdi : — Hükümdar huzur içinde bulunsun ve memleketi bilgi ile idare etsin — dedi —
  135. Bayat bersü iki ajun edgüsi, ava kelsü ârzû tilek umdusı
    Tanrı ona her iki dünya nimetlerini ihsan etsin, bütün arzu, dilek ve umdukları eli altında bulunsun.
  136. Bolu bersü evren oñay evrülüp, udu bersü üdlek tilekçe bolup
    Devran onun olsun ve muradlnca dönsün, zemâne onun arzu ve dileklerine uygun hareket etsin.
  137. Ay köñli köni kılkı alçak bütün, tirig bol esen tur tirilgil kutun
    Ey ıhlâs sahibi, dürüst ve mütevazı hükümdar, sağ ol, sıhhatli yaşa ve saadet içinde ömür sür.
  138. Maña tegdi sendin kamuğ edgülük, ağırlık ya baylık yegü kedgülük
    Ben senden izzet ve ikram, servet, giyecek ve yiyecek, her türlü iyiliği gördüm.
  139. Munu kur badım men tapuğka katığ, bayat bersü tevfik ay bilgi batığ
    İşte ben hizmet etmek için gönülden niyet ettim, ey derin bilgili insan, Tanrı bana tevfik ihsan etsin.
  140. Yana aydı ögdülmiş ilig kutı, ajunka bayat yadtı edgü atı
    Ögdilmiş devam etti : — Ey devletli hükümdar, Tanrı senin iyi adını dünyaya yaydı.
  141. At edgü tilegil bayat berdi kut, kutuğ bulduñ erse köñül edgü tut
    Sen iyi ad dile, Tanrı sana saadet verdi, saadete erişince, gönlüne hâkim ol.
  142. Tuçı beg bolayın tese belgülüg, bu tört neñ kerek ötrü tegse ülüg
    Her vakit meşhur bir bey olarak kalmak için, Allah nasıp ederse, şu dört şey lâzımdır.
  143. Biri til köni bolsa kavli bütün, ikinçi törü kılsa ilke kutun
    Biri doğru sözlü olmak, ikincisi memlekette kanunu devletle tatbik etmek.
  144. Üçünçi elig yazsa bolsa akı, tegürse bodunka bağırsaklıkı
    Üçüncüsü açık elli ve cömert olmak, halka karşı şefkat göstermek.
  145. Bu törtinç titimlig kerek bolsa alp, yağı boynın egse işin kılsa yarp
    Dördüncüsü düşmanına boyun eğdirmek ve memleket işlerini yapmak için, azimkar ve cesur olmak.
  146. Kayu beg bu tört iş tükel kılmasa, irüklük kirür ilke anda basa
    Her hangi bir bey bu dört şeyi tam olarak yerine getirmezse, memleket inhitata doğru gider.
  147. Bu ol emdi beglik köki yıldızı, bu ol edgü begler yorıkı izi
    Beyliğin kökü ve temeli işte budur, iyi beylik vasıflarına iyice sahip olan beylerin tuttukları ve tutacakları yol budur.
  148. Yorık buzmağıl sen bu izçe yorı, bu erdi seniñde ozakı kurı
    Sen bu gidişi bozma, bu izden yürü, senden öncekiler bu mertebeye erişmişlerdi.
  149. Kayu beg bu yol kodsa tutsa öñin, buzar beglikin ol alumaz oñın
    Hangi bey bu yolu bırakıp, başka bir yol tutarsa, o beyliğini bozar ve bu devletten nasibini alamaz.
  150. Ağır tut ay ilig bu üç törlügüg, ayayın saña men maña tut ögüg
    Ey hükümdar, şu üç türlü insana değer ver, sana söyleyeyim, iyice dinle.
  151. Biri alp atım kurç yüreklig eren, kılıç birle ilke tusulur tümen
    Biri cesur, kahraman ve tunç yürekli yiğit insandır, o kılıcı ile, memlekete pek çok faydalı olur.
  152. İkinçi bügü bilge ilçi kişi, keñeşke tusulur iter el işi
    ikincisi hakîm ve âlim devlet adamıdır, bu insan istişare için faydalı olur ve memleket işini tanzim eder.
  153. Üçünçi tetig uz bitigçi bolur, kiriş hem çıkış bilse kaznak tolur
    Üçüncüsü zeki ve mahir kâtiptir, devletin gelir ve giderinin hesabı iyi tutulursa, hazine dolar.
  154. Seçe tut bularığ sen adra öñi, ağırla açınğıl kör asğı teñi
    Sen bunları çok iyi seç ve başkalarından farklı muameleye tâbi tut, faydalı oldukları nisbette, onlara in'âm ve ihsanda bulun.
  155. Turu itlü barğay kamuğ işleriñ, iliñ arta barğay keñügey yeriñ
    Böylece bütün işlerin yavaş-yavaş düzene girer, ülken günden-güne genişler ve toprakların artar.
  156. Atıñ edgü bolğay çavıkğay özüñ, ajun bodnı körmek tilegey yüzüñ
    Adın iyi olur ve sen şöhret bulursun, dünya halkı senin yüzünü görmeği arzular.
  157. Yeme yakşı aymış kişi bilgesi, kişi ölse ölmez kör at edgüsi
    Yine insanların âlimi çok güzel söylemiş : insan ölse bile, bu iyi ad ölmez.
  158. Ne edgü bolur kör at edgü bolup, ölüp barsa barmaz kör atı ölüp
    Ne güzel, bak, adı iyi olunca, insan kendisi ölse .bile, nâmı ortadan kalkmıyor.
  159. Tirig te kim ölse kör edgü atın, neçe yatsa oprap kara yer katın
    iyi ad bırakmış olan bir kimse, her ne kadar kara toprak altında çürüse bile, sen onu diri bil.
  160. Tiriglik tileme at edgü tile, atıñ edgü bolsa tirig sen küle
    Sen hayat isteme, iyi ad iste, adın iyi olduğu müddetçe sen dirisin ve bununla iftihar edebilirsin.
  161. Tiriglik kayu ol kör edgü kayu, ayu ber maña sen ay bilge bügü
    Hayat nedir ve iyilik nasıl olur, ey âlim hakîm, bunu bana izah et.
  162. Bu edgü-turur kör könilik çını, tiriglik-turur körse edgü anı
    Bu iyilik, gerçekte, doğruluktur, buna iyice dikkat edersen, bu hayatın tâ kendisidir.
  163. Kim edgü kılınç tutsa boldı tirig, kim isiz kılık tutsa öldi tirig
    Kim iyi hareket ederse, o diridir, kimin tabiatı kötü ise, o daha hayatta iken, ölmüş sayılır.
  164. Keçer dünyâ keçmez bu edgü kılık, bu edgü kılık birle edgü yorık
    Bu dünya geçer, fakat iyitabiat ve bu iyi tabiatin çizdiği iyi yol kalır.
  165. Yayığ dünyâ sendin evürse yüzi, kerek bolğu edgü-turur ay kozı
    Dönek dünya senden yüz çevirirse, ey kuzum, ondan senin beraberinde götüreceğin şey ancak yaptığın iyiliklerdir.
  166. Avınma bu dünyâ bile ay ilig, vefâ kılğu ermez yetürgil bilig
    Ey hükümdar, bu dünyaya güvenme, o sana vefa edecek değildir, bunu iyice bil.
  167. Oyun sakışı ol bu dünyâ işi, adakın tilese berür bu başı
    Bu dünya işi bir oyuna benzer, ayağını istersen, o sana başını verir.
  168. Oyunka katılma usa ay unur, oyunka katılsa boyun bağlanur
    Ey kudretli insan, mümkün ise, onun oyununa düşme, bu tuzağa düşünce, insanın boynu bağlanır.
  169. Körü barsa yakşı bitimiş bitig, unıtma bu sözni ay köñli tetig
    Dikkat edersen, kitapta çok güzel yazılmış, ey uyanık kalpli insan, bu sözü unutma.
  170. Bu dünyâ işi kör oyun ol oyun, oyunka katılma nerek bu oyun
    Bu dünya işi oyundur, oyun, oyuna katılma, oyunun ne lüzumu var.
  171. İdiñ yarlığı kıl özüñ kullukı, kalı kılmasa sen anuk tut boyun
    Tanrının emirlerini ve kendi kulluğunu yerine getir, eğer bunu yapmazsan, boynunun gitmesine hazırlan.
  172. Munukı ay ilig özüm bilmişin, ötündüm saña men için hem taşın
    Ey hükümdar, gizli-âşikâr, bütün bildiklerimi işte sana arzettim.
  173. Sözüm tutsa tutğıl kalı tutmasa, özüñ körge şeksiz maña bütmese
    Sözümü tutarsan, tut, eğer bana inanmaz ve sözümü tutmazsan, neticesini, şüphesiz, bir gün kendin görürsün.

    İlig cevabı Öğdülmişke
    HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E CEVABI
  174. İlig aydı tevfik kolur-men turup, bayattın bu işke köñül tüz urup
    Hükümdar : — Ben gönlümü Tanrıya yönelterek, ondan bu iş için tevfik dilerim — dedi —
  175. Tilese bayat berge yarı basut, maña örtlür erse anı sen yarut
    isterse, Tanrı yardım eder ve bana zahir olur, benim göremediğim şeyleri sen bana bildir.
  176. Katığlan taşırtı kamuğ işke bak, oduğ bol kulak köz yiti tut ma sak
    Gayret et, dışarıdaki her işi idare et, uyanık ol, gözünü ve kulağımı keskin ve tetikte tut.
  177. Küçüñ yetmişin kıl ınanma maña, takı kalsa yarı kılayın saña
    Gücün yettiği her şeyi kendin yap, bana bel bağlama, yapamadıkların kalırsa, ben sana yardım ederim.
  178. Sözüg kesti ilig tilin tındı ol, turup çıktı ögdülmiş akru amul
    Hükümdar sözünü kesti ve sustu, Öğdülmiş kalkıp, yavaş ve sessizce huzurdan çıktı.
  179. Atın mindi keldi eviñe yana, tüşüp kirdi evke suçuldı tona
    Atına bindi ve evine dönüp geldi, atından inip, içeri girdi ve soyundu.
  180. Keçe yattı erte yana atlanıp, turup karşıka kirdi attın enip
    Gece yattı, sabah tekrar atma binip, saraya geldi ve inip, içeri girdi.
  181. Katığlandı ögdülmiş anda naru, kamuğ işni kıldı adakın örü
    Öğdülmiş bundan böyle gayretle işe sarıldı, durup-dinlenmeden, bu işler ile meşgul oldu.
  182. Bodun inçke tegdi itildi ajun, erejlendi ilig avındı özün
    Halk huzura kavuştu, dünya düzene girdi, hükümdar rahatladı ve memnun oldu.
  183. Eli toldı edgü duâ birle söz, atı kaldı meñü bolup yitgüsüz
    Memleketi hayır-duâ ile medh u senaya büründü, adı ebedîleşti, ve unutulmaz oldu.
  184. Ne edgü-turur kör bu edgü törü, törü birle beglik-turur ol örü
    Bak, bu iyi kanun ne kadar güzel bir şeydir, beylik kanun ile ayakta durur.
  185. Bu yañlığ beg erse bodun başçısı, meñilig bolur bodnı el barçası
    Halkın başında böyle bir bey bulunursa, halk ve memleket dâima rahata kavuşur.
  186. Bodun ma muti bolsa kılkı köni, anın ötrü begler yarutur küni
    Halk da mutî ve dürüst insanlardan mürekkep olursa, beyler bu sayede saadete kavuşurlar.
  187. Bu begler bayattın musallat-turur, bodun edgü bolsa beg edgü bolur
    Bu beyler hâkimiyetlerini Tanrıdan alırlar, halk iyi olursa, bey de iyi olur.
  188. İsiz kılsa bodnı beg isiz kılur, isizke isiz kılsa ötrü tılur
    Halk kötülük yaparsa, bey de kötülük yapar, kötülere ancak kötülük yapmak suretiyle mâni olunabilir.
  189. Yorık tüzse bodnı begi kılk tüzer, kılık tüzse begler tüzün el süzer
    Halk tavrını düzeltirse, bey de tabiatini düzeltir, beyler tabiatlerını düzeltirlerse, temiz kalpli insanlar memleketi her türlü kötülüklerden temizlerler.
  190. Bir ança yeme keçti üdlek kün ay, ajun körki keldi bodun boldı bay
    Zaman, aylar ve günler bir müddet bu minval üzere geçti, dünya güzelliğini buldu ve halk zengin oldu.
  191. Tuman toz arıdı açıldı tañuk, tüzüldi süzüldi kamuğ bulğanuk
    Toz, duman ortadan kalktı, ruhlar inşiraha kavuştu, her türlü bulanık işler süzüldü ve düzene girdi.
  192. Şükür kıldı ilig bayatka yana, telim ögdi birle okıdı senâ
    Hükümdar tekrar Tanrıya şükür etti, ona çok hamd ve senada bulundu.