Öğdülmiş Hükümdara İçkici-Başının Nasıl Olması Gerektiğini Söyler
Öğdülmiş İligke İdişçi Başı Negü Teg Kerekin Ayur
Öğdülmiş Hükümdara İçkici-Başının Nasıl Olması Gerektiğini Söyler
Yanut berdi ögdülmiş aydı elig, muñar ma idi ked yetürsü bilig
Öğdülmiş cevap verdi ve: — Hükümdar bu hususu da çok iyi düşünmelidir — dedi —
Öz igdiş kerek ked sınamış yılın, köñül basmış erse könitmiş yolın
Öz kardeşlerinden veya uzun yıllar iyice tecrübe edilmiş, nefsine hâkim ve doğru yolda yürüyen biri olmalıdır.
Bütün çın bağırsak közi köñli tok, köni bolsa kılkı mesel atğu ok
Güvenilir, doğru, sâdık, gözü ve gönülü tok, tabiatı da atılan ok gibi doğru olmalıdır.
Anın ötrü bolsa idiş tutğuçı, yarağay bu işke yetilgey küçi
Bu işe içkiyi iyi muhafaza eden ve bunu hazırlamağa muktedir böyle biri münâsip olur.
Kamuğ törlüg otlar idişçi tutar, güvâriş ya macûn ya çurnı katar
Içkici-başı her türlü otları hazır bulundurur, hazım, kuvvet veya müshil ilâcı, hazırlar.
Telim törlüg otlar anıñda bolur, yegü yalğağu ot ya içgü kolur
Onun elinde yenilen, yalanan veya içilen, arzu edilen her türlü ilâç bulunur.
Kuruğ öl yemiş tut ya içgü süçig, anıñdın bolur bu boğuzka keçig
Kuru veya yaş meyva yahut içki ve şarap, bunlar boğaza hep onun elinden girer.
Boğuzdın bolur barça begke hatar, boğuz tatğı aşçı idişçi tutar
Bey için her türlü tehlike boğazdan gelir, boğazın tadı aşçı ve içkicinın elindedir.
Bu aşçı idişçi bütün bolmasa, idi sarp bolur begke içse yese
Aşçı ve içkici itimat edilir kimseler olmazsa, beyin emniyetle yiyip içmesi çok güç olur.
Negü ter eşit ay biliglig bügü, boğuz ked küdezgü aş akru yegü
Bilgili ve hakîm insan ne der, dinle, boğaza çok dikkat etmeli ve yavaş-yavaş yemelidir.
Boğuzuğ küdezse başıña asığ, aşığ az yese bu ağızka tatığ
Boğazı gözetmek, baş için faydalıdır, az yemek, ağıza tatlı gelir.
Üküş kördüm erni yava kıldı baş, küdezmedi boğuzın kovı kıldı yaş
Çok insan gördüm, boğazını gözetmediğinden, beyhude yere başına kıydı ve hayatını heder etti.
Boğuzdın kirür ig kişike kemi, boğuzdın bolur hem añar ot emi
Hastalık ve rahatsızlık insana boğazdan gelir, tedavi ve ilâç da boğazdan olur.
Ukuşluğ kerek hem bilig ked bilir, ukuşluğ kişidin kişilik kelir
O akıllı ve çok bilgili olmalıdır, akıllı insandan insanlık gelir.
İsizke katılmaz ukuşluğ kişi, bütün çın bolur bu biliglig işi
Akıllı insan kötüye karışmaz, bilgili insan da doğru ve dürüst hareket eder.
Köni ermese küygey erdi ulun, köni turmasa kör bolur er bulun
Ok düz olmasa idi, doğru gitmezdi, insan doğru hareket etmezse, başkalarının esîri olur.
Köni bol sen iş kıl ay ersig begim, könilikte taştın yok ermiş yegim
Ey kahraman beyim, sen doğruluk ile çalış, bence doğruluktan daha iyi bir şey yoktur.
İdişçi başı ked koyuğ er kerek, köni tutsa ötrü köñül ög yürek
îçkici-başılık için çok titiz insan lâzımdır, o gönlünü, aklını ve yüreğini doğru tutmalıdır.
Könilik öze işlese iş bütün, yakurmasa özke yarağsız otun
Bütün işleri doğruluk ile yapmalı, uygunsuz ve küstah kimseleri kendisine yaklaştırmamalıdır.
Öz elgi bile katsa içgü körüp, özi beklese kodsa tamğa urup
İçkiyi bizzat kendi eli ile karıştırmalı, kendisi mühürleyerek, muhafaza altına almalıdır.
Yegü içgü katmış kamuğ otlarığ, öz elgi bile katsa tutsa arığ
Yemek ve içkiye karıştırılan bütün otları kendi eli ile katmalı ve bunların temizliğine dikkat etmelidir.
Kuruğ öl yemiş ya cülengbin cülâb, özi katğu tutğu bu barça şerâb
Kuru, yaş meyva veya gül-balı, gül-şurûbu, bütün bu içkileri kendisi yapmalı ve muhafaza etmelidir.
Açınu süçinü bağırsaklıkın, idişin küdezse ötese hakın
Şefkat, sevgi ve sadâkatle beyin içkisini gözeterek, onun hakkını ödemelidir.
Kirür otrü emgek begi tapğıña, ol emgek tusulur kulı asğıña
Böylece beyinin hizmetine onun emeği geçer ve bu emek kulun faydasını te'min eder.
Kayu neñke kirse kişi emgeki, uş ol neñde boldı cânınıñ köki
İnsanın hangi şeye emeği geçerse, onun canı o şeye bağlanmış olur.
Muñar meñzetü sözledi söz silig, siligler sözi körse barça bilig
İyi tabiatlı insan buna benzer bir söz söylemiştir, böyle insanların sözü, dikkat edersen, hep bilgidir.
Kayu neñke kirse kişi emgeki, sevüg boldı ol neñ sevüg cân köki
İnsanın hangi şeye emeği geçerse, o şey sevgili can kökü gibi sevilir.
Kişi emgek ıdsa tiriglik ıdıp, anı sevgü yüdgü yüdürse yüki
İnsanın ömür boyunca emek verdiğini sevmeli ve yüklenince de onun külfetine katlanmalıdır.
Bu yañlığ bulunsa idişçi başı, añar berse bolğay idişçi işi
Böyle bir içkici-başı bulunursa, içki işi ona verilebilir.
Bu işke munı teg silig er kerek, munıñ tapğı körki yarutsa yürek
Hizmetinin iyiliği ile içten memnun kalmak için, bu işe böyle temiz tabiatlı bir insan lâzımdır.
Munıñda basakı bu boşğutları, sakalsız kerek barça körki yarı
İçkici-başının sakileri de hep genç ve güzel yüzlü olmalıdırlar.
Yalıñ yüzlüg oğlan tolun teg yüzi, bodı tal kara saç bediz teg özi
Yüzünde henüz tüy belirmemiş bu oğlanların yüzü dolun ay, boyu fidan, saçı kara ve görünüşleri tasvir gibi güzel olmalıdır.
Beli bolsa yılmık yana yarnı keñ, ürüñ bolsa kırtış kızıl kızğu eñ
Belleri ince, omuzları geniş, teni beyaz ve yanakları al-kırmızı olmalıdır.
Yaşıl kök sarığ al ağı ton kedip, aşağu kötürse yaraşur yorıp
Onların yeşil, mavi, san ve pembe ipek elbiseler giyip dolaşmaları ve yemek taşımaları hoş olur.
Sakalsız kerek bu idişçi arığ, küdezilse içgüde kıl tü yamığ
İçkinin kıl, tüy ve çer-çöpten korunması için, içkici sakalsız ve temiz bir insan olmalıdır.
İdişte tü bolsa yarağsız bolur, tü aş suvka tüşse tatığsız bolur
İçkide kıl bulunursa, yakışık almaz, kılın yemeğe ve içkiye düşmesi tatsız bir şeydir.
Munın aydı bolğay bilig bergüçi, sakalsız kerek tep idiş tutğuçı
Bilgi veren bundan dolayı — "Kadeh sunanlar sakalsız olmalıdır" — demiş olacaktır.
İdişçi arığ bolsa körklüg yüzi, anıñdın siñer içse içgü kozı
Kadehçi temiz ve güzel yüzlü olursa, içilen içki iştiha ile içilir ve insanın içine siner.
Negü tutsa körklüg kişi kılkı uz, yaraşur alır kör bu cân ülgi köz
Güzel yüzlü, tavır ve hareketi zarif olan kimse ne sunsa, yakışır, bak, göz ondan canın hissesini alır.
Negü ter eşitgil bu beyt ayğuçı, eşitgil munı sen ayâ bilgüçi
Şu beyti söyleyen ne der, dinle, ey bilen insan, bunu sen dinle.
Yüzi körki körglüg kerek kılkı uz, negü tutsa andın tamar barça tuz
Yüzü-gözü güzel, tavır ve hareketi zarif olmalıdır, o ne sunarsa sunsun, zevkle içilir.
Karın açmış erke yüzi körse aş, usup susamış ka körüp kanğusuz
Karnı acıkmış insana onun yüzünü görmek bir yemektir, susamış insan için, o bakıp kanılmaz bir içkidir.
İdişçi başı kör uş andağ kerek, idiş tutğuçılar bu mundağ kerek
İçkıci-başı işte böyle, sâkîler de öyle olmalıdır.
İnansa añar ötrü begler bütüp, yakın tutsa bolğay bütün çın tutup
Beyler onlara itimât ederek, inanır ve doğru-dürüst insan olarak, onları kendilerine yakın tutabilirler.
Ay elig kaç işke er üdrüm tile, bağırsak közi tok uvutı bile
Ey hükümdar, şu bir kaç işe sâdık, gözü tok ve haya sahibi, seçkin insanlar ara.
Birisi yalavaç bitigçi biri, takı bir idişçi kör aşçı biri
Bunlardan biri — elçi, biri — kâtip, biri — içkici-başı ve biri de — aşçı-başıdır.
Bularığ idi ked talula birin, kalı tuşsa teñsiz ökünme yarın
Bunların her birini çok iyi seç, eğer uygunsuz kimseler seçilirse, sonra peşiman olma.
Yalavaç bitigçi kalı bolsa yig, anıñ yası elke tokır ay tetig
Eğer elçi ile kâtip olgun kimseler olmazsa, ey zeki insan, bunun zararı memlekete dokunur.
İdişçi ya aşçı yeg erse kalı, anıñ yası cân kör tiriglik ulı
Eğer içkici ve aşçı-başılar çiğ olurlarsa, bunların zararı hayatın esası olan cana dokunur.
Katığlan ay elig bu bir kaç kişig, talulayu üdrü tutuzğıl işig
Ey hükümdar, gayret et, bu birkaç insanı iyi seç, sonra işleri onların ellerine bırak.
Yana aydı ögdülmiş elig kutı, bedük boldı begler işi teg atı
Öğdülmiş devamla : — Ey devletli hükümdar, beylerin işi gibi, adı da büyük olur — dedi —
Bedük işte teñsiz baş ağrığ bolur, baş ağrığ kötürmese beglik kalur
Büyük işin her türlü derdi olur, bu derdler ortadan kaldırılmazsa, beylik ortadan kalkar.
Negü ter eşitgil keñeşçi öge, keñeşte töker begke yünçü üke
Dinle, istişarede beyin önüne yığınla inci döken has-müşâvir ne der.
Ayâ beg erej kolma emgek kötür, erej birle emgek adakşu yatur
Ey beyim, rahat arama, zahmeti ortadan kaldır, rahat ile zahmet bir arada bulunur.
Beg emgep el itse bodun şük bayur, bayusa bodun beg tileki bolur
Bey zahmet çekip, memleketi tanzim ederse, halk kendi-kendine zenginleşir, halk zenginleşirse, beyin her arzusu yerine gelir.
Sevinme ked artuk erejlig kişi, bolur âhır emgek erejke tuşı
Ey huzur içinde yaşayan bey, buna fazla sevinme, sonunda huzuru zahmet takip eder.
Neçe me bu aşçı idişçi saña, bütün erse artuk ay ersig toña
Ey cesur kahraman, aşçı ve içkici-başılar sana ne kadar çok itimat telkin ederlerse-etsinler,
Olarda bağırsak özüñe özüñ, adın bolmağay sen uzatma sözüg
Seni onlardan daha çok esirgeyecek olan yine kendinsin, sözün kısası, bu başka bir kimse olamaz.
Negü ter eşitgil öge buyrukı, unıtma munı sen biti hem okı
Has-müşâvir ne tavsiye eder, dinle, bunu unutma, yaz ve dâima oku.
Sevüg cân özele iminde imin, kolup bulmadım men özümde öñin
Aradım, aziz can için kendimden daha emin başka bir kimse bulamadım.
Katığlan küdezgil katığ tut anı, kalı bardı erse tileme emin
Gayret et, gözet, onu sağlam tut, eğer giderse, ona çâre bulunmaz.
Ayıtmış nı aydım ay elig kutı, negü teg kerekin emi hem otı
Ey devletli hükümdar sorulanlara cevap verdim, onun nasıl olması lâzım geldiğini, çâre ve tedbirini bildirdim.
Bu yañlığ kişi birle begler bedür, yağı boynı yençer kü çavın ıdur
Beyler böyle insanlar ile yükselir, düşmanın boynunu ezer, kendilerinin nâm ve şöhretini yayarlar.
Munu sözledim men saña belgülüg, takı bir sözüm bar adın ülgülüg
İşte sana açıkça söyledim, fakat üzerinde durulacak başka bir sözüm daha var.
Elig tıñlar erse anı sözleyin, yok erse bu sözni özüm kizleyin
Hükümdar dinlemek lutfunda bulunursa, onu da söyleyeyim, eğer münâsip görmezse, sözüm bana kalsın.
İlig suali Öğdülmişke
HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLİ
Yanut berdi elig ayur ay bügü. negü ol maña ay sözüg sözlegü
Hükümdar cevap verdi ve : —Ey hakim, diyeceğin nedir, bana söyle —dedi— .
Seniñdin eşitgü kerek barça söz, biligke teriz sen ukuşka ögüz
Senden her sözü dinlemek icap eder, sen bilgi denizi ve akıl deryâsısı.
Yanut berdi ögdülmiş aydı elig, eligdin tegir elke törlüg bilig
Öğdülmiş cevap verdi ve : — Ey hükümdar, memlekete her türlü bilgi hükümdardan gelir — dedi—
Eligke ötündüm tapuğçı yolı, negü teg tapınğu begiñe kulı
Hizmetkârların yolunu ve kulun beyine nasıl hizmet etmesi lâzım geldiğini hükümdara arzettim.
Yeme bilgü begler tapuğçı kulın, negü teg açınğu tapınsa yılın
Beyler de hizmetkâr kullarına ve yıllarca hizmet edenlere nasıl ihsanda bulunmak lâzım geldiğini bilmelidirler.
Neçe beg hakı erse kullar öze, yeme kul hakı yokmu begler öze
Kullar üzerinde beyin o kadar hakkı var da, beyler üzerinde kulların hakkı yokmudur.
Kalı beg hakın körse kullar turup, kerek kul hakın körse tapğın körüp
Eğer kullar beyin karşısında hizmet ile, onun hakkını yerıne getirirlerse beyin de, hizmetlerine göre, kullarının hakknı vermesi lâzımdır.
Tapuğçı tapuğ kılsa dünyâ üçün, kalı bulmasa dünyâ emger küçün
Hizmetkâr dünyalığı için hizmet eder, eğer, dünyalığını bulamazsa, gadre uğramış olur.
