Öğdülmiş Hükümdara Elçi Göndermek İçin Nasıl Bir İnsan Gerektiğini Söyler
Öğdülmiş İligke Yalavaç Idğuka Negü Teg Er Kerekin Ayur
Öğdülmiş Hükümdara Elçi Göndermek için Nasıl Bir İnsan Gerektiğini Söyler
Yanut berdi ögdülmiş aydı ilig, bu işke idi ked yetürsü bilig
Öğdülmiş cevap verdi ve — Hükümdar bu meseleyi çok iyi düşünmelidir — dedi —
Kamuğ erde üdrüm yalavaç kerek, biliglig ukuşluğ talu ked yürek
Elçi insanlar arasında mümtaz, akıllı, bilgili, seçkin ve çok cesur bir kimse olmalıdır.
Bayat kullarında eñ üdründüsi, yalavaçlar erdi kişi edgüsi
Tanrının kulları arasında en seçkinleri ve insanların en iyileri onun elçileri idi.
Yalavaçtın itlür telim törlüg iş, yalavaçtın ötrü kelür körklüg iş
Pek çok işler elçiler ile görülür, iyi neticeler elçiler vâsıtası ile elde edilir.
Ukuşluğ kerek ked yalavaç örüg, biliglig kerek sözke bilse yörüg
Elçi çok akıllı, temkinli ve sözünü ifâde edebilmesi için de bilgili olmalıdır.
Yana bilse söznüñ içi hem taşı, itilse anıñ ötrü tüzmiş işi
Vazifesinde muvaffak olabilmesi için, elçinin bir de sözün içini ve dışını bilmesi lâzımdır.
Negü ter eşitgil ajunçı beg er, bodun başlağuçı biliglig yeg er
Dünya beyi, halkı idare eden, bilgili ve iyi insan ne der, dinle.
Öküşte talu er ukuşluğnı bil, bodunda bedüki biligligni kıl
insanların en seçkini, akıllı ve tam bilgili insanı halka âmir tâyin et.
Kayu işte aşnu aşunsa ukuş, ol iş baçka bardı sınadım üküş
Hangi işte akıl ön-ayak olursa,.o iş başarı ile neticelenir, bunu çok tecrübe ettim.
Kayu işke bilge yetürdi bilig, anı yetti tuttı tegürdi elig
Alim hangi işte bilgisini kullanırsa, ona ulaşır, onu tutar ve elde eder.
Ukuş işke tutsa bilig başlasa, üküş işler itlür kişi işlese
insan aklını kullanır ve işine bilgi ile başlarsa, giriştiği her işte muvaffak olur.
Bağırsak kerek hem közi köñli tok, bütün çın kılıkı köni bolsa ok
Elçi gözü, gönülü tok, içten bağlı, itimat edilir, doğru ve dürüst tabiatlı bir insan olmalıdır.
Bağırsak tapuğçı beg asğın tiler, beg asğın tilegli begin çın sever
Candan bağlı olan hizmetkâr beyin faydasını ister, beyin faydasını isteyen — beyini gerçekten sever.
Begiñe asığçı bağırsaknı bil, bağırsaknı bulsa özüñ bağrı kıl
Bil ki, beyine faydalı olan, ona gönülden bağlı kimsedir, içten bağlı birini bulursan, onu bağrına bas.
Bağırsak tapuğçı bağır sanı teg, bağırda yakınrak yürek kanı teg
içten bağlı hizmetkâr insanın bağın gibidir, belki de bağırından daha yakın, yürek kanı gibidir.
Közi suk kişi özke erksiz bolur, bu suklar yalavaçka teñsiz bolur
Aç gözlü adam kendisine hâkim olamaz, haris olanlar elçiliğe lâyık değildirler.
Közi tok çığay erse bayka sanur, serinse kişi tegme işte unur
Gözü tok insan, fakir olsa dahi, zengin sayılır, insan sebat ederse, her işte muvaffak olur.
Suk er umduçı ol yavuz umduçı, kişi umduçısı atı koltğuçı
Haris kimse tamahkâr olur, tamahkârlık fenadır, tamahkâr insanlara dilenci derler.
Negü ter eşitgil közi tok kişi, közi tok kişi boldı baylar başı
Gözü tok insan ne der, dinle, gözü tok insan en zengin insandır.
Çığay kılsa kimni közi suklukı, bayutmaz anı bu ajun toklukı
Aç gözlülük kimi fakir yapmış ise, bu dünya onu ne kadar doyursa, yine zenginleştiremez.
Kimi erse umdu kılur erse kul, anıñ boşlukı kör ölüm birle ol
Kim tamahkârlığın esiri olur ise, ondan ancak ölümle kurtulabilir.
Takı yakşı aymış bilig bergüçi, közi sukka öt sav erig bergüçi
Bilgi veren, aç gözlü olana öğüt ve nasihat veren insan çok güzel söylemiş.
Tükel bay bolayın tese belgülüg, köñül baylıkı kol ay ersig külüg
Tam mânası ile zengin olmak istersen, hiç şüphesiz, gönül zenginliği dile, ey şanlı yiğit.
Neçe me kul erse közi tok beg ol, suk öz beglikindin bu kulluk yeg ol
Gözü tok olan, kul olsa bile, beydir, haris kimsenin beyliğinden bu kulluk daha iyidir.
Kayu beg suk erse çığay ol çığay, kayu kul közi tok beg ol köñli bay
Hangi bey haris ise, o fakirdir, fakir, hangi kulun gözü tok ise, o gönülü zengin bir beydir.
Uvutluğ kerek ked amul hem silig, siliglik bile bilse törlüg bilig
Elçi haya sahibi, çok sakin ve nâzik bir insan olmalı, hilm ile beraber, her türlü bilgiye de sahip bulunmalıdır.
Uvut bolmasa er otun el bolur, uvut birle yalñuk bütünlük kılur
Haya olmazsa, insan küstah ve âdi olur, haya sahibi insan dürüst hareket eder.
Amul bolsa ötrü atanur tüzün, silig bolsa kılkı sevitür özün
insan sakin tabiatlı olursa, ona halım denilir, nâzik kimse, kendisini her kese sevdirir.
Tetiglik bile bolsa erke bilig, tüzü işke tegrür bu bilgi elig
İnsanda zekâ ile birlikte bilgi de bulunursa, o bu bilgisi ile her işte muvaffak olur.
Bu beytig okığıl negü ter eşit, bilig birle başlap özüñke iş it
Şu beyti oku, ne der, dinle, her işe bilgi, ile başla ve ona göre hareket et.
Ukuş birle uk iş bilig birle bil, künüñ bolsu kutluğ kutadsunı yıl
İşi akıl ile anla, bilgi ile bil, günün kutlu olsun, hayatın mesûd geçsin.
Tetiglik bile er tilekke tegir, bilig bil ukuş uk işiñ ötrü kıl
İnsan dileğine zekâ ile ulaşır, önce bilgi edin, iyice kavra, sonra işe giriş.
Tetiglik bile bilse törlüg bitig, bitig bilse ötrü bolur er tetig
Elçi zekâ ile birlikte bir de inşanın nev'ine vâkıf olmalı, inşa bilen insan zâten zeki olur.
Bitise okısa eşitse sözüg, anın ötrü bilge kılur er özüñ
Yazmalı, okumalı ve başkalarının sözünden de istifâde etmelidir, insan bu suretle âlim olur.
Kamuğ törlüg erdem bu bilse tükel, bu erdem bile er meñiz kılsa al
O her türlü faziletleri tam olarak bilmelidir, bu faziletler ile insan yüzünü ağartır.
Kitâblar okır hem bilir erse söz, ukar erse şir hem koşar erse öz
Çok kitap okumalı, söz söylemesini bilmeli, şiirden anlamalı ve kendisi de şiir yazmalıdır.
Nücûm bilse tıb hem yora bilse tüş, anıñ yormışı teg sözi kelse tuş
Hey'et ilminden ve tıptan anlamalı, rüya yormasını bilmeli ve sözü yorduğu gibi çıkmalıdır.
Bilir erse sakış yeme hendese, aded cedri kılsa misâhat basa
Hesaba, bir de hendeseye vâkıf olmalı, cezir ile mesaha ilmini de bilmelidir.
Yana nerd ü şatranc bilir erse ked, harifleri andın ulır erse ked
Bundan başka, bir de çok iyi tavla ve satranç oynamasını bilmeli ve rakiplerini iyice sıkıştırmalıdır.
Çögenke ked erse atar erse ok, yeme kuşçı avçı ajunda ozuk
Cirit oyununda mahir olmalı ve ok atmasını iyi bilmeli, kuşçuluk ve avcılıkta da başkalarına üstün gelmelidir.
Kamuğ til bilir erse açsa tilig, kamuğ hatnı bilse bitise elig
Konuşurken, bütün dilleri konuşmalı, yazarken, bütün yazıları, yazmalıdır.
Bu yañlığ kerek barça erdem bilir, bu yañlığ yalavaç tilekke tegir
Elçilik için bütün bu faziletleri bilen bir insan lâzımdır, böyle elçi işinde muvaffak olur.
Yalavaç tetig bolsa bilge oduğ, beg asğı bolur anda tutnur boduğ
Elçi zeki, âlim ve uyanık olursa, her yerde hoş karşılanır ve beyine faydalı olur.
Yalavaç yavuz bolsa kıvçak kovı, seziksiz tüker anda begler suvı
Elçi kötü, kof ve boş olursa, onun gittiği yerde, şüphesiz, beylerin itibârı kaybolur.
Yalavaç barır er idi ked kerek, kamuğ törlüg işke bu tutsa yürek
Her işte emniyetle hareket edebilmesi için, elçi olarak gidecek kimsenin çok iyi bir insan olması lâzımdır.
Kayu törlüg erdem añar satsalar, anı utsa ötrü ağır tutsalar
Karşısına ne gibi meziyetler ile çıkarlarsa-çıksınlar, o rakiplerini yenmeli ve kendisini saydırmalıdır.
Kayu törlüg er me sözin sözlese, anı uksa bilse yana kizlese
O her çeşit insanın sözünü dinlemeli, anlayıp bilmeli, fakat bunu açığa vurmamalıdır.
Yalavaç bilir bolsa erdem kamuğ, bedüyür begi atı ilde uluğ
Elçi her türlü fazilete sahip olursa, beyi büyür ve adı o memlekette yükselir.
Negü ter eşitgil bilir kök ayuk, bu söz ukmasa er anıñ ögi yok
Bu işleri bilen kök-ayuk ne der, dinle, bu sözü anlamayan insanın aklı yoktur.
Kimiñ erdemi bolsa atı yorır, kalı bolmasa erdem atsız karır
Kim faziletli ise, onun adı her tarafa yayılır, eğer bir kimsenin fazileti yoksa, adı anılmadan, ihtiyarlar, gider.
Kişi erdemi birle erdin keçer, üküş bolsa erdem er örlep uçar
insan fazileti ile başkalarına üstün olur, kimin fazileti çok ise, o uçar gibi yükselir.
Elig sunsa erdem bile er tegip, uluğ tağ başın yere ildrür egip
Kim fazilet ile elini uzatırsa, yüce dağların başını eğerek, yere indirir.
Söz ukğan kerek bolsa hâzır cevâb, cevâb kılsa bermiş söziñe savâb
Sorulan suâle doğru cevap verebilmesi için, onun sözden anlar ve hazır cevap bir kimse olması lâzımdır.
Bor içmez kerek ked özin tutğuçı, özin tutğuçı er bulur kut küçi
O şarap içmemeli ve nefsine çok hâkim olmalıdır, nefsine hâkim olan insan, kendisini saadete erdirecek kudrete sahip olur.
Biliglig bor içse biligsiz bolur, biligsiz esürse adın ne kalur
Bilgili kimse içki içerse, bilgisiz olur, bilgisiz sarhoş olursa, geriye ne kalır.
Bor ol bu biligke ukuşka yağı, bor atı hakikat tütüş ol çoğı
içki bilginin ve aklın düşmanıdır, içkinin adı, hakikatte, kavga ve gürültüdür.
Neçe me biliglig ukuşluğ kişi, başın borka soksa buzar öz işi
Ne kadar bilgili ve akıllı insan olursa-olsun, kendisini içkiye verirse, işini bozar.
Neçe me uvutluğ silig kılkı uz, bor içse otunluk kılur barça öz
Ne kadar haya sahibi, nâzik ve iyi tabiatlı olursa-olsunlar, içki içince, insanlar kabalık ederler.
İsizim uvut ya ukuş ög bilig, arığsız bu borka berür ay silig
Ey nâzik insan, ne yazık ki, insan hayasını ve aklını, idrâkini, bilgisini bu pis içkiye verir.
Bor içme bor içse barır er kutı, bor içse bolur tilve munduz atı
îçki içme, içki içen insanın saadeti elden gider;.içki içenin adı deli ve budalaya çıkar.
Karınka süçig kirse çıkrur sözüg, bu çıkmış söz ök yandru örter özüg
Şarap mideye girerse, sözü dışarı çıkarır, bu çıkan söz de tekrar kendisini yakar.
Negü ter eşitgil bu beyt ayğuçı, okığıl açılğay taşı hem içi
Şu beyti söyleyen ne der, dinle, okursan, onun içini ve dışını anlarsın.
Kalı içtiñ erse esürgü süçig, köñül sırrı açtı çıkardı içig
Eğer sarhoş eden şarâbı içersen, gönülün sırrını açmış ve içindekileri dışarı dökmüş olursun.
Biliglig bor içse biligsiz bolur, biligsiz bor içse bolur kenç kiçig
Bilgili, içki içerse, bilgisiz olur, bilgisiz kimse içki içerse, kimse küçük çocuğa döner.
Tili uz kerek hem köñüllüg kerek, sözi uz kerek hem ked öglüg kerek
Elçi fasîh dilli ve gönül sahibi bir kimse olmalı, sözde usta ve akılda üstün bulunmalıdır.
Siñimlig bolur ol tili uz kişi, sözi uz yorısa yarar er işi
Hoş-sohbet insanlar her yerde iyi kabûl görürler, sözde usta kimse işte de muvaffak olur.
Köñüllüg kerek ked unıtmasa söz, negü söz eşitse katığ tutsa öz
O kuvvetli bir hafızaya sahip olmalı ve sözü unutmamalı, ne gibi söz duyarsa-duysun, onu sıkı tutmalıdır.
Yüzi körki körklüg kerek hem bodı, yülüg bolsa bod sın kişide kedi
Yüzü güzel, kendisi yakışıklı ve saçı-sakalı düzgün olmalı ve boy posça da insanlar arasında temayüz etmelidir.
Özi ersig erse bedük himmeti, bu iki bile ol kişi kıymeti
Elçi büyük himmet sahibi ve merd. bir insan olmalıdır, insanın kıymeti bu iki şey ile ölçülür.
Sözi bolsa yumşak şeker teg süçig, süçig sözke yumşar uluğ hem kiçig
Sözü yumuşak ve şeker gibi tatlı olmalı, tatlı söze karşı, büyük küçük, her kes yumuşar.
Yalavaç işi kör neçe söz bolur, sözi yakşı bolsa tilekin bulur
Elçinin işi hep sözle olur, sözü iyi olursa, dileğine kavuşur.
Bu yarlığ kişi bulsa ilig kutı, añar berse bolğay yalavaç atı
Devletli hükümdar böyle bir insan bulursa, onu elçi olarak seçebilir.
Anı ıdsa bolğay yalavaçlıkın, yırak erse yat baz öz erse yakın
İster uzakta yat-yabancılara, ister yakındaki kendi adamlarına olsun, onu elçilikle gönderebilir.
İlig suali Öğdülmişke
HÜKÜMDARIN ÖĞDÜLMİŞ'E SUÂLl
İlig aydı uktum eşittim munı, takı bir sözüm bar ayu ber anı
Hükümdar : — Dinledim ve bunu anladım — dedi — bir sözüm daha var, onu da söyleyiver.
Seniñdin ötelsün maña söz takı, meniñdin ötelsün saña söz hakı
Sen bana fikrini söyle, ben de sana sözünün hakkını ödeyeyim.
Bitigçi negü teg kerek ay tetig, añar beg ınanıp bititse bitig
Ey akıllı, kâtip nasıl olmalıdır, ki, bey ona itimat ederek, yazılarını yazdırabilsin.
