Bu ay toldı kirdi köründi söküp, açıldı ilig köñli ol yüz körüp
Bu Ay-Toldı huzura girip, diz çöktü, onun yüzünü görünce, hükümdarın gönlü açıldı.
Yükündi iligke kör açtı sözin, süçitti sözi hem sevitti özin
Hükümdarın huzurunda eğildi ve söze başladı, tatlı-tatlı sözleri ile kendisini sevdirdi.
İlig suali Aytoldıka
HÜKÜMDARIN AY-TOLDI'YA SUÂLİ
İlig aydı kim sen negü ol atıñ, kayudın kelir sen negü ol yatıñ
Hükümdar sordu: — Sen kimsin, adın nedir, nereden geliyorsun, memleketin neresidir?
Amulluk bile açtı ay toldı til, siliglik bile öz sözin aydı bil
Ay-Toldı sâkin-sâkin söze başladı, mülâyemet ve zarafetle devam etti.
Amulluk siliglik ukuş kılkı ol, ukuşsuz kişiler kamuğ yılkı ol
Sükûnet ve zarafet aklın vasfıdır, akılsız insanlar hayvan sürüsüne benzer.
Muñar meñzetü aydı şâir bu beyt, işiñ tüşse ivme sabır birle ayt
Şâir buna benzer şu beyti söylemiştir, birine işin düşerse, acele etme, sabır ile söyle.
İve kirme işke sabır kıl serin, ive kılmış işler ökünçi yarın
işe acele ile girme, sabır ve teenni ile hareket et, acele yapılmış olan işler yarın peşimanlık getirir.
Kamuğ işte ivme serin öz tutun, serinse bulur kul bu beglik kurın
Hiç bir işde acele etme, sabret, kendini tut, kul sabırlı olursa, beylik mertebesini bulur.
Bu ay toldı aydı ay ilig kutı, tapuğ birle hôş boldı kulluk atı
Ay-Toldı dedi : — Ey devletli hükümdar, kulluk adı hizmet etmekle güzelleşir.
Atım kul tapuğçı kör ornum kapuğ, kılınçım könilik me kılkım tapuğ
Benim adım kul ve hizmetkârdır, bak, yerim kapıdır, şiarım — doğruluk ve tıynetim — hizmettir.
Saña keldim oğrap uzun yol yorıp, tilekke bu kün tegdim ârzûm kanıp
Ben sana gelmek maksadı ile uzun yollar yürüdüm, bugün arzuma kavuşup, muradıma erdim.
Tilekim bu ol sen meni yermedin, tapuğka yakın tut maña ermedin
Dileğim şudur: sen beni yermeden ve benden usanmadan, dâima hizmetinde bulundur.
Eşitti bu söz kör sevindi ilig, tilek teg bululdı sınadı erig
Bu sözü duyunca, hükümdar sevindi, onu tecrübe etti ve dilediği gibi buldu.
İlig aydı ay toldı kördüm seni, sevitti bu körküñ bu kılkıñ meni
Hükümdar dedi : — Ay-Toldı, seni gördüm, senin bu görünüşün, tavır ve hareketin beni sevindirdi.
Tapın öz oğurluğ bağırsaklıkın, tapuğda esüngil maña bol yakın
Sen uğurlu bir sadâkatle bana hizmet et, dâima kapımda bulunarak, bana yakın ol.
Meniñdin açığ bolsu sendin tapuğ, tapuğ bolsa ötrü açar kut kapuğ
Senden hizmet olsun, benden ihsan, hizmet yerinde olursa, ikbâl kapılarını açar.
Bu künde naru sen kıyılma tapın, tapınsa öter beg tapuğçı hakın
Bugünden itibaren sen dürüstlükle hizmete başla, elbette bey hizmet edenin hakkını öder.
Yer öpti kör ay toldı aydı ilig, yarutsa közin berdi devlet elig
Ay-Toldı yer öptü ve dedi :— Hükümdarın gözü sevinç ile parlarsa, devlet ona hizmet edene elini uzatır.
Tapınmak üçün keldim evdin turup, uzun yol yorıdım saña yüz urup
Evimden kalkıp, hizmet etmek için, buraya geldim, sana gelmek için uzun yollar yürüdüm.
Bayat bersü küç bu tapuğ kılğuka, küdezsü sañar öz tapuğ yazğuka
Bu hizmeti başarmak için, Tanrı bana kuvvet versin, hizmetinde hatâ etmekten Allah beni korusun.
Turup çıktı sevnü kapuğka küle, ögi köñli açlıp yarudı yula
Ay-Toldı kalkıp, sevinerek ve gülerek, huzurdan çıktı, akılı ve gönlü açılıp, yolunu meş'aleler aydınlattı.
Negü ter eşit bu kutun kopmış er, kutı birle ârzû tilek bulmış er
İkbâl ile yükselmiş ve istediğine-dileğine kavuşmuş olan insan ne der, dinle.
Küle baksa begler kişike közün, ögi köñli tirlür küvenür özün
Beyler kime çözleri ile gülerek bakarlarsa, onun akılı ve gönlü yerinde olur ve kendisine güven gelir.
Yaruk tutsa begler kişike yüzi, yarur er közi hem yarayur sözi
Beyler kime güler yüz gösterirse, o insan itibar bulur ve sözü dinlenir.
Kimi tutsa begler öziñe yakın, kamuğ neñ yakınlık kılur kör bakın
Beyler kimi kendilerine yakın tutarlarsa, bak ve dikkat et, her kes ona yakınlık gösterir.
Kut ol beg yakın bolsa kutka kişi, tilekin bulur barça etlür işi
Bey — ikbâldir, ikbâle yakın olan insan dileğine kavuşur, onun bütün işleri yoluna girer.
Tapındı bu ay toldı anda naru, tapuğda kıyılmadı erte turu
Bu Ay-Toldı o günden itibaren hizmete başladı, her gün erkenden kalktı ve hizmette kusur etmedi.
Künün turdı turğak tünün yatğakın, tapındı kıyıksız bağırsaklıkın
Gündüz kapıcılar ve gece muhafızlar ile birlikte bulundu, dürüstlük ve bağlılıkla hizmet etti.
İligke kirü hem çıka törçidi, ilig edgü közün baka törçidi
Hükümdarın yanına girip-çıkmakta ve hükümdar da ona karşı teveccüh ve itimat göstermekte devam etti.
Tapuğ arturu bardı künde yañı, ağırladı ilig küniñe öñi
O günden-güne hizmetini arttırmakta ve hükümdar da onu günden güne yükseltmekte idi.
Tapuğ kıl tapuğ birle kul beg bolur, tapuğ siñmeginçe tilek kim bulur
Hizmet et, kul hizmeti sayesinde bey olur, hizmeti makbule geçmeyen insan dileğine kavuşurmu?
Eşit emdi bilge sözi ne teyür, sözin yañzatur sözke yinçge ayur
İmdi dinle, âlim ne der, onun bu mealdeki sözü bu fikri ne kadar ince ifâde eder.
Tegimsiz tapuğ birle törke tegir, yarağsız yaransa kör elke tegir
ikbâle bir türlü erişemeyen insan hizmeti sayesinde baş-köşeye geçer, liyakatsiz kimse, ne kadar yaranmağa çalışsa da, kapı eşiğini boylar.
Tapınğu kıyıksız tapuğ kılğuçı, tapuğ siñse ötrü tilekke tegir
Hizmet eden dürüstlükle hizmet etmelidir, hizmeti makbule geçerse, hizmetkâr dileğine erişir.
Bu ay toldı künde yetürdi tapuğ, ilig me açığ birle açtı kapuğ
Bu Ay-Toldı her gün kusursuz hizmet etti, hükümdar da ihsanı ile ona kapıları açtı.
Küniñe örü bardı içrek bolu, kokuz boldı kadğu sevinçi tolu
O günden-güne hükümdara daha fazla yakalaşarak, yükselmekte devam etti, kaygısı gittikçe azaldı, sevinci gittikçe arttı.
Tapuğka süçindi bu ay toldı ked, ilig me açındı barı arttı ed
Ay-Toldı vazifesini büyük bir şevkle ifâ etti, hükümdar da ona ihsanda bulundu, yardımcıları ve malı çoğaldı.
Kamuğ törlüg işke sınadı ilig, tilek teg tükel buldı tapnur erig
Hükümdar onu her türlü İşte denedi, hizmetkârını kendi istediği gibi buldu.
